1. GENEL OLARAK

Çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair ilamların icrası, uzun süre İcra ve İflas Kanunu’nun 25-25/b maddeleri uyarınca yürütülmekteydi. Ancak bu hükümler, çocuğu adeta taşınır mal gibi değerlendirerek teslimini öngörmekte ve uygulamada icra müdürünün hacze özgü prosedürleri takip etmesine neden olmaktaydı.

Çocuğun üstün yararını zedeleyen bu yaklaşımın olumsuz etkilerini gidermek amacıyla, 7343 sayılı İcra Ve İflas Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile söz konusu maddeler yürürlükten kaldırılmış ve Çocuk Koruma Kanunu’na “Çocuk Teslimi ve Çocukla Kişisel İlişki Kurulması” başlıklı yeni bir düzenleme eklenmiştir.

2. ÇOCUK TESLİMİ VE ÇOCUKLA KİŞİSEL İLİŞKİ KURULMASI GÖREVLİ VE YETKİLİ BİRİM

Çocuk teslimi veya çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair aile mahkemeleri tarafından verilen ilam veya tedbir kararları, çocuğun üstün yararı esas alınarak, Adalet Bakanlığınca kurulan adli destek ve mağdur hizmetleri müdürlüklerince yerine getirilir. Müdürlük bulunmayan yerlerde bu görev Adalet Bakanlığı’nca belirlenen hukuk mahkemeleri yazı işleri müdürlüğü tarafından yerine getirilir. (Çocuk K. K. m. 41/A,1,3)

İlam ve tedbir kararlarının yerine getirilmesinde çocuğun yerleşim yeri müdürlüğü yetkilidir. (Çocuk K. K. m. 41/A,1,4)

Çocuğun yerleşim yerinin değişmesi hâlinde dosya resen ilgili yer müdürlüğüne gönderilir ve ilgili müdürlük işlemlere kaldığı yerden devam eder. Bu müdürlük, dosyadaki teslim emri kapsamında sadece teslimin gerçekleştirileceği yeni yeri yükümlüye tebliğ eder. Teslim yeri değişikliği hak sahibine her türlü iletişim vasıtasıyla bildirilir. (Çocuk K. K. m. 41/C, 10)

İlam ve tedbir kararları müdürlük tarafından görevlendirilen psikolog, pedagog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimci ve rehber öğretmen gibi uzmanlar, uzmanın bulunmadığı

Yerlerde ise öğretmen marifetiyle yerine getirilir. (Çocuk K. K. m. 41/A,1,5)

3. ADLİ DESTEK VE MAĞDUR HİZMETLERİ MÜDÜRLÜKLERİNİN GÖREVLERİ

Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Müdürlüğü’nün görevleri, 63 sayılı Kararname m.11’de düzenlenmiştir. Buna göre müdürlük; Müdürlüğün görevleri şunlardır:

Buna göre müdürlük; mağdurları hak ve yardımlar konusunda bilgilendirmek, kırılgan gruplara destek sağlamak, mağduriyetin tekrarlanmaması için önleyici tedbirler almak ve psiko-sosyal destek sunmakla görevlidir. Ayrıca adli destek görevlilerinin koordinasyonunu sağlamak, mağdurların adalete erişimini güçlendirmek, tanıklara destek hizmeti vermek, adli yardım konusunda bilgilendirme yapmak ve ilgili kurumlarla iş birliği yürütmek müdürlüğün sorumlulukları arasındadır.

4. ÇOCUK TESLİMİNE DAİR İLAM VEYA TEDBİR KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ

Bu konuya ilişkin temel düzenleme, Çocuk Koruma Kanunu’nun 41/B maddesinde yer almaktadır. Buna göre;

Çocuk teslimine dair ilam veya tedbir kararları, yükümlü tarafından gönüllü olarak yerine getirilmezse, hak sahibi müdürlüğe başvurarak kararın uygulanmasını talep edebilir.

Başvurunun ardından müdürlük, yükümlüyle telefon, e-posta ya da benzeri iletişim yollarını kullanarak bağlantı kurar ve çocuğun belirlenen gün ve saatte, gösterilen yerde hak sahibine teslim edilmesi gerektiğini bildirir. Yapılan bu bildirim ya da yükümlüye ulaşılamaması durumu tutanak altına alınır.

Eğer yükümlüye ulaşılamaz, yükümlü çocuğu getirmeyeceğini söyler ya da belirlenen yere getirmezse, müdürlük kendisine teslim emri gönderir. Bu emir Tebligat Kanunu hükümlerine göre bildirilir.

Teslim emrinin içeriğinde; yükümlünün çocuğu belirlenen gün ve saatte teslim etmesi gerektiği, haklı bir mazereti varsa teslim gününden önce müdürlüğe bildirmesi gerektiği, aksi hâlde çocuğun uzman veya öğretmen aracılığıyla, gerekirse kolluk desteğiyle zorla teslim alınacağı ve emre uymamanın disiplin hapsiyle sonuçlanacağı açıkça yazılır. Ayrıca müdürlük işlemlerine karşı, tebliğden itibaren bir hafta içinde aile mahkemesine şikâyet yoluna başvurulabileceği belirtilir.

Yükümlü tarafından belirlenen yere getirilen ya da haklı mazeret nedeniyle müdürlükçe alınan çocuk, hak sahibine teslim edilir. Eğer yükümlü emre rağmen teslimi gerçekleştirmezse, çocuk nerede bulunursa bulunsun müdürlük tarafından alınarak hak sahibine teslim edilir ve bu aşamada kolluk kuvvetlerinden zor kullanma dâhil destek talep edilebilir.

Çocuğun tesliminden sonra yükümlü, haklı bir gerekçe olmaksızın çocuğu tekrar alırsa, yeniden karar alınmasına ya da tebligat yapılmasına gerek olmaksızın çocuk doğrudan hak sahibine iade edilir. Ayrıca, çocuğun üstün yararının gerektirdiği hâllerde, müdürlük yükümlüyle iletişime geçmeden veya teslim emri göndermeden doğrudan bu yetkisini kullanabilir.

5. ÇOCUKLA KİŞİSEL İLİŞKİ KURULMASINA DAİR İLAM VEYA TEDBİR KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ

Çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair ilam ve tedbir kararlarının uygulanmasına ilişkin hükümler, büyük ölçüde çocuk teslimine dair kurallarla paralellik göstermektedir. Başvuru hakkı olan kişiler, müdürlüğün yükümlüye ulaşma yöntemleri ve süreç esasen aynıdır.

Teslim emrinde farklı olarak; yükümlünün, ilam veya tedbir kararının tebliğinden sonra da çocuğu belirlenen gün ve saatte teslim etme yükümlülüğünün sürdüğü, bunun için yeniden emir çıkarılmayacağı ve yerleşim yeri ya da iletişim bilgilerindeki değişikliklerin derhâl müdürlüğe bildirilmesi gerektiği düzenlenmiştir.

Müdürlüğün belirlediği yere getirilen ya da müdürlük tarafından alınan çocuk, hak sahibine teslim edilir. Hak sahibine ayrıca, kişisel ilişki süresi sona erdiğinde çocuğu belirlenen yere iade etmesi gerektiği, aksi takdirde disiplin hapsi ve suç duyurusuyla karşılaşacağı bildirilir. Eğer çocuk hak sahibine iade edilmezse, müdürlük hak sahibi hakkında suç duyurusunda bulunur.

Kişisel ilişki kurulmasından sonra çocuğun yükümlüye teslimi mümkün olmazsa çocuk hak sahibinde bırakılır; bu da mümkün değilse Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü tarafından geçici barınma tedbirleri alınır. Haklı mazeret halinde yükümlünün talebi üzerine, çocuk müdürlük tarafından kendisinden alınarak hak sahibine teslim edilir.

Hak sahibi, teslim saatinden en az kırk sekiz saat önce çocuğu teslim almaya geleceğini yazılı, elektronik veya daha önce bildirdiği iletişim yolu ile müdürlüğe haber vermek zorundadır. Haber verilmezse veya gelemeyeceğini önceden bildirirse, yükümlünün çocuğu getirme zorunluluğu ortadan kalkar. Bu durum da tutanakla kayıt altına alınır.

Çocuğun üstün yararının korunması amacıyla, müdürlüğün önerisi üzerine aile mahkemesi hem çocuk hem de taraflar hakkında danışmanlık tedbiri kararı verebilir. Yükümlü teslim emrine aykırı davranırsa, müdürlük bu tedbirin uygulanmasını mahkemeden ister. Ayrıca yükümlü, emrin haksız olduğunu düşünüyorsa yasal süresi içinde şikâyet edebilir.

Çocuğun yerleşim yeri değişirse dosya resen yeni yer müdürlüğüne gönderilir ve işlemler kaldığı yerden devam eder. Bu durumda teslimin yapılacağı yeni adres yükümlüye tebliğ edilir, hak sahibine de her türlü iletişim aracıyla bildirilir. Eğer taraflardan biri hakkında gizlilik kararı veya koruma tedbiri verilmişse, teslim işlemleri bu tedbirler dikkate alınarak yapılır.

Hak sahibi, çocuğu teslim almaya geleceğini bildirmesine rağmen haklı bir mazeret olmaksızın art arda iki defa ya da bir yıl içinde üç defa gelmezse, dosya işlemden kaldırılır ve teslim emri geçersiz hale gelir. Aynı şekilde, yükümlü en az bir yıl boyunca teslim yükümlülüğünü yerine getirir ve ileride de mahkeme kararına uyacağını taahhüt ederse, uzman görüşü alınarak dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilebilir. Ancak bu taahhüt yerine getirilmezse hak sahibinin talebiyle yeniden doğrudan teslim emri gönderilir.

6. TESLİM MEKÂNLARI

Çocuk teslimi ve kişisel ilişki kararlarının uygulanması, müdürlükçe belirlenen özel mekânlarda yapılır. Bu mekânların sağlanması, araç ve sürücü tahsisi valilik ve belediyelerin sorumluluğundadır. Ayrıca mekânların hazırlanması, güvenliğinin sağlanması ve hizmetlerin yürütülmesi için kamu kurumları ve belediyeler müdürlüğe gerekli desteği vermekle yükümlüdür.

7. ADLİ DESTEK VE MAĞDUR HİZMETLERİ KARARLARINA KARŞI ŞİKÂYET VE İTİRAZ YOLLARI

Çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair ilam veya tedbir kararlarının uygulanmasına yönelik müdürlük işlemleri veya kararlarına karşı, tebliğ ya da öğrenme tarihinden itibaren bir hafta içinde ilgili müdürlüğün bulunduğu yer aile mahkemesine şikâyet yoluna gidilebilir. Mahkeme, şikâyeti dosya üzerinden veya gerekli gördüğünde tarafları dinleyerek ivedilikle karara bağlar; bu süreçte işlemlerin yerine getirilmesini durdurabilir. (Çocuk K. K. m. 41/E,1)

Mahkemenin şikâyet üzerine verdiği karara karşı, tebliğden itibaren iki hafta içinde itiraz mümkündür. Dosya, o yerde birden fazla aile mahkemesi varsa numara sırasına göre bir sonraki daireye; tek daire varsa asliye hukuk mahkemesine, hâkimin aynı olması durumunda ise en yakın aile ya da asliye hukuk mahkemesine gönderilir. İtiraz mercii bir hafta içinde karar verir; eğer itirazı haklı bulursa doğrudan işin esasına girerek hüküm kurar. Bu aşamada verilen karar kesin niteliktedir. (Çocuk K. K. m. 41/E,3)

8. TESLİM VE KİŞİSEL İLİŞKİ KARARININ İHLALİ HALİNDE YAPILACAKLAR

Çocuk teslimine dair ilam veya tedbir kararına aykırı davrananlar ya da emrin yerine getirilmesini engelleyenler hakkında, bir ay içinde yapılacak şikâyet üzerine, fiil suç niteliği taşısa dahi üç aya kadar disiplin hapsine karar verilebilir.

Aynı şekilde, çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair kararların uygulanmasında teslim emrine aykırı davrananlar veya engelleyenler de, bir ay içinde yapılacak şikâyet üzerine üç günden on güne kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır.

Kişisel ilişki kurulması amacıyla kendisine çocuk teslim edilen hak sahibi, karar veya tedbirde belirtilen sürenin sonunda çocuğu belirlenen yere getirmezse, yine bir ay içinde yapılacak şikâyet üzerine üç aya kadar disiplin hapsine hükmedilir.

Bu kapsamda yapılacak şikâyetleri incelemeye görevli ve yetkili mahkeme, işlemi gerçekleştiren müdürlüğün bulunduğu yer aile mahkemesidir. Şikâyet olunan kişiye, duruşma günü ve saati bildirilir; savunma ve delillerini duruşma gününe kadar sunması gerektiği, gelmemesi halinde yokluğunda karar verileceği ihtar edilir. Mahkeme, kişinin emre aykırı davrandığını veya çocuğu zamanında teslim etmediğini tespit ederse disiplin hapsine karar verir; aksi halde şikâyet reddedilir.

Disiplin hapsine dair kararlar kesinleştikten sonra Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından infaz edilir. Ancak karar kesinleştiği tarihten itibaren iki yıl içinde yerine getirilmezse ceza düşer.

Ayrıca şikâyetten vazgeçilmesi veya çocuğun velayet sahibine teslim edilmesi halinde de dava sona erer ve ceza hükümleri ortadan kalkar.

Son olarak, aile mahkemesinin bu konudaki kararlarına karşı 41/E maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca itiraz yoluna başvurulabilir.

9. GİDERLERİN KARŞILANMASI

Çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair ilam veya tedbir kararlarının yerine getirilmesine ilişkin yapılacak işlemler, 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu ile diğer kanunlar uyarınca alınması gereken tüm harçlardan istisnadır.

Ayrıca bu iş ve işlemlerin yürütülmesi için yapılacak tüm masraflar, avukatlık ücreti hariç, Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. (Çocuk K. K. m. 41/H,1)