Toplu İş Sözleşmesi Tanımı ve Hukuki Niteliği

Toplu iş sözleşmesi, işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesi ile ilgili hükümleri düzenlemek için yapılan, tarafların karşılıklı hak ve borçlarını, toplu iş sözleşmesinin uygulanması ve denetimi ile uyuşmazlıkların çözümü yollarına ilişkin hükümleri de içerebilen bir sözleşme olarak tanımlanmıştır.

6536 sayılı Kanunun 33/I’inci maddesinde toplu iş sözleşmesinin taraflarına emredici hukuk kuralları koyabilme hakkı tanınmış ve bu hakkın sınırı çizilmiştir. Bu doğrultuda iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesi hükümleri toplu iş sözleşmesinin normatif kısmını oluşturmuştur. Diğer taraftan 33/II’nci maddeye göre ise, taraflara toplu iş sözleşmesinin zorunlu olmayan borç doğurucu hükümler koyabilmesi sağlanmıştır. ₁ Bu çerçevede toplu iş sözleşmesi normatif nitelikte ve borçlar hukuku sözleşmesi niteliğinde iki unsurun birleşmesinden doğan kendine özgü bir özel hukuk sözleşmesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

İşçi Sendikasının Toplu İş Sözleşmesi Yapma Yetkisi Alması

Kanunda, bir işyerinde veya belirli işyerlerinde yahut işletme sözleşmesi kapsamına giren işyerlerinde sözleşme yapılabilmesi için işçi sendikanın yetkili olmasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Kanuna göre, işyeri veya işyerleri için yapılacak sözleşme yetkisinin kazanılması, biri ön koşul niteliğinde olan iki koşulun varlığını gerektirmektedir. Birinci koşul, işçi sendikalarının, kurulu bulunduğu iş kolunda çalışan işçilerin en az yüzde birini üyeliğe kaydettirmiş olmasıdır. (41/I) Bu koşulun varlığı halinde aranacak ikinci yetki koşulu, sendikanın toplu iş sözleşmesi yapmak istediği işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin çoğunluğunun, kanunda geçen ifadesiyle yarısından bir fazlasının, işletme toplu iş sözleşmesi için iş yerlerinde yüzde kırkının kendi üyesi olmasıdır. (m.41/II)

Yine Kanunun 41/IV’üncü maddesinde bir işveren sendikasının üyesi işverenlerine ait işyerleri için, sendikası olmayan işverenin ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkili olduğu belirtilmiştir.

İşçi Sendikasının Toplu İş Sözleşmesi Yapmaya Yetkili Olduğunun Tespiti

Yasal düzenlemede öngörülen yetki koşullarına sahip olan iş sendikası, yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesinin bulunmadığı bir işyeri veya işyerleri yahut işletmede sözleşme yapmaya yetkili olduğunun tespiti için her zaman Bakanlığa başvurabilir (m.42/I). Yine İşveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren de Bakanlığa başvurarak yetkili işçi sendikasının tespitini isteyebilir. (m.42/II) Yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesinin varlığı halinde ise, sözleşme süresinin bitmesinden önceki yüz yirmi günden daha geriye rastlayan tarihte yetki tespiti için başvuru yapılamayacaktır. Bu süre içerisinde sözleşme yapılsa dahi önceki sözleşmenin bitiminden sonra yürürlüğe girecektir(m.35/IV). Tespit yazısına süresi içinde itiraz edilmemişse sürenin bitimini takip eden altı iş günü içinde; yapılan itiraz reddedilmişse ya da kendisine yetki şartlarına sahip olmadığı bildirilen sendikanın itirazı sonucunda yetki şartlarına sahip olduğunu tespit eden kesinleşmiş mahkeme kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde; ilgili sendikaya, Bakanlıkça bir yetki belgesi verilir.

Toplu Sözleşmeye Çağrı

Kanunun 46’ncı maddesine göre, taraflardan biri, yetki belgesinin alındığı tarihten itibaren on beş gün içinde karşı tarafı toplu sözleşmeye çağırır. Çağrı tarihi, çağrıyı yapan tarafça derhal görevli makama bildirilir. Bu süre içerisinde çağrı yapılmazsa, yetki belgesinin hükmü kalmayacaktır. Çağrının karşı tarafa tebliğ edildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde taraflar toplu görüşmenin yer gün ve saatini aralarında anlaşarak belirler ve bunu görevli makama yazı ile bildirir. (m.47/I) Anlaşmaya varılmazsa taraflardan birinin başvurusu üzerine, yapılacak ilk toplantının yeri, günü ve saati görevli makamca derhal belirlenir ve taraflara bildirilir. (m.47/II) Yapılan toplu görüşme çağrısı üzerine toplu iş sözleşmesi yapmak amacıyla tarafların bir araya gelip görüşmelerine toplu görüşme denilmektedir.