1. DOSYANIN İŞLEMDEN KALDIRILMASI

HMK m.150 hükmü, dava dosyasının işlemden kaldırılmasına ilişkin temel esasları düzenlemektedir. Taraflar, usulüne uygun biçimde duruşmaya çağrılmalarına rağmen duruşmaya katılmaz veya gelip davayı takip etmeyeceklerini açıkça bildirirlerse, mahkeme dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verir. (HMK m.150/1)

Benzer şekilde, taraflardan yalnızca biri duruşmaya gelmiş, diğer taraf ise yokluğunu sürdürmüşse; hazır bulunan tarafın talebi üzerine dosya işlemden kaldırılır. (HMK m.150/2)

2. DOSYANIN İŞLEMDEN KALDIRILMASINI GEREKTİREN HÂLLER

Dosyanın işlemden kaldırılmasına yol açan başlıca haller HMK m.150’de sınırlı olarak sayılmıştır. Bunlar arasında;

• Tarafların duruşmaya gelmemesi,
• Tarafların davayı takip etmeyeceğini açıkça bildirmesi,
• Duruşma gününün belli edilmesi için tarafların başvurması gereken hâllerde son işlem tarihinden başlayarak bir ay içinde günün tespit ettirilmemesi,
• Noksan harcın veya gider avansının tamamlanmaması,

Bu hallerden birinin gerçekleşmesiyle birlikte mahkeme dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verir. Ancak, kadastro davaları veya şikayet gibi bazı özel durumlarda, işlemden kaldırma yoluna gidilemeyeceği de hükme bağlanmıştır.

3. DOSYANIN İŞLEMDEN KALDIRILMASININ SONUÇLARI

Dosyanın işlemden kaldırılması, davanın tamamen sona erdiği anlamına gelmez; yalnızca yargılamanın ilerlemesini durduran bir usul işlemidir. HMK m.150/5’e göre, dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren üç ay içinde yenilenmeyen davalar açılmamış sayılır ve mahkeme bu hususta kendiliğinden karar vererek dava kaydını kapatır.

Bunun yanı sıra, işlemden kaldırıldıktan sonra yenilenen davalar, ilk yenilemeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi durumda, dava açılmamış sayılır ve hangi sebeple olursa olsun açılmamış sayılan davadaki talep hiç ileri sürülmemiş kabul edilir. (HMK m.150/7)

Ayrıca, davanın işlemden kaldırılması hâlinde ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz kararları geçici olarak varlığını korur. Ancak, işlemden kaldırma tarihinden itibaren bir ay içinde dava yenilenmezse, bu sürenin sonunda söz konusu kararlar kendiliğinden hükümsüz hâle gelir. (İİK m.264/4)

4. İŞLEMDEN KALDIRILAN DOSYANIN YENİLENMESİ

İşlemden kaldırılan bir dava, taraflardan birinin başvurusu ile yeniden işleme alınabilir. HMK m.150/4’e göre, işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren üç ay içinde yenileme talebinde bulunulması gerekir. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup, süresinde talep yapılmazsa dava açılmamış sayılır (HMK m.150/5).

Yenileme talebi dilekçe ile yapılır ve dosyanın kaldığı yerden devam edebilmesi için harç ve giderlerin yatırılması zorunludur. Burada önemli bir ayrım vardır:

• İlk bir ay içinde yenileme talebinde bulunulursa, davanın kaldığı yerden devamı için ek bir harç alınmaz.
• Bir aydan sonra yenileme yapılırsa, yeniden harç alınır ve bu harç yalnızca yenileyen tarafça ödenir. Harç, karşı tarafa yüklenemez.

Yenilenmiş dava, yeni bir dava sayılmaz; aynı esas numarası üzerinden görülmeye devam eder. Bu nedenle daha önce yapılmış usul işlemleri geçerliliğini korur (HMK m.150/6). Ancak mahkeme, delillerin tazelenmesi veya usule uygunluğun sağlanması için bazı işlemlerin tekrarlanmasına karar verebilir.

Öte yandan, kanun koyucu kötüye kullanımı önlemek amacıyla HMK m.150/7’de özel bir sınırlama getirmiştir. Buna göre, yenilenen bir dava yalnızca bir kez takipsiz bırakılabilir. Eğer ikinci kez takipsiz bırakılırsa, dava açılmamış sayılır ve davadaki talep hiç ileri sürülmemiş kabul edilir.

5. KONUYA İLİŞKİN YARGITAY KARARLARI

Yargıtay 1. Hukuk Dairesi 30.06.2025 T. 2025/2249 E. 2025/3409 K. sayılı kararı:

"…Dosya içeriğinden ve toplanan delillerden; davacının, maliki olduğu 2719 ada 2 parseldeki 2 nolu bağımsız bölümü 28.06.2022 tarihinde davalıya satış suretiyle devrettiği, İlk Derece Mahkemesince 07.05.2024 tarihli duruşmada eksik peşin harcın tamamlanması için yatırmamanın sonuçları da hatırlatılarak davacı vekiline kesin süre verildiği, kesin süre içerisinde davacı vekili tarafından eksik harcın tamamlanmaması üzerine Mahkemece Harçlar Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca 19.09.2024 tarihli duruşmada dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verildiği, işlemden kaldırma kararından sonra davacı vekili tarafından 3 aylık süre içinde peşin harcın tamamlanmaması ve dosyanın yenilenmemesi üzerine İlk Derece Mahkemesince 23.12.2024 tarihli karar ile 6100 sayılı HMK'nın 150. maddesi uyarınca davanın açılmamış sayılmasına karar verildiği anlaşılmaktadır.

Bölge adliye mahkemelerinin nihai kararlarının bozulması 6100 sayılı Kanun'un 371. maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.

Temyizen incelenen karar, tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dayandıkları belgelere, uyuşmazlığa uygulanması gereken hukuk kuralları ile hukuki ilişkinin nitelendirilmesine, dava şartlarına, yargılama ve ispat kuralları ile kararda belirtilen gerekçelere göre usul ve kanuna uygun olup davacı vekilince temyiz dilekçesinde ileri sürülen nedenler kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir."

Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 03.06.2025 T. 2024/14417 E. 2025/9144 K. sayılı kararı:

"…Somut olayda; Küçükçekmece 2. Sulh Hukuk Mahkemesinin 2017/1274 Esas sayısı ile 11. celseye kadar yargılaması devam eden dosyada, 16.09.2021 tarihine bırakılan 12 celsenin davacı vekiline hiçbir tebligat ve bildirim yapılmadan, mahkemenin bölünmesi nedeniyle Küçükçekmece 6. Sulh Hukuk Mahkemesinin 2021/51 Esas sayısı ile yargılamasına devam edildiği anlaşılmış olmakla; mahkemenin dosyanın işlenmeden kaldırılmasına dair 16.09.2021 tarihli kararı usul ve yasaya uygun değildir.

Kaldı ki yenileme sonrası, davacı vekili tarafından 08.02.2022 tarihli celse için mahkemeye sunulmuş olan aynı tarihli mazeret dilekçesi ile mahkemesi ve esas numarasını belirtilerek başka mahkemede aynı tarih ve saatte mevcut olduğu iddia edilen duruşma dosyası gerekçe gösterilerek duruşmaya katılamayacağına yönelik beyanda bulunulduğu ancak mahkemece belgelendirilmediği gerekçesiyle bu mazeret dilekçesinin de kabul edilmediği anlaşılmakla, bu 2 nci mazeret dilekçesinin de davacı tarafından aynı tarihte varlığı iddia edilen duruşmasının UYAP sisteminden kontrol edilebileceği anlaşıldığından, belge eklenmesine gerek yoktur. Davanın açılmamış sayılmana karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir."

Yargıtay 6. Hukuk Dairesi 02.05.2024 T. 2023/2275 E. 2024/1247 K. sayılı kararı:

"…Kamu düzenine aykırılık hallerinin re'sen gözetildiği, istinaf nedenleriyle sınırlı ve usulüne uygun olarak istinaf inceleme ve denetiminin yapıldığı; dosya içeriği, kararın dayandığı gerektirici sebepler ve delillerin takdirinde bir isabetsizlik bulunmadığı, yine; basit yargılama usulüne tabi davalarda işlemden kaldırılan dosyanın yenilenmesinden sonra tekrar takipsiz bırakılması durumunda, HMK'nın 320/4 maddesi uyarınca davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi gerektiği hususları bir arada değerlendirildiğinde, davacıların temyiz sebepleri yerinde görülmemiştir."