1. EDİNİLMİŞ MAL KAVRAMI

TMK m. 219 hükmüne göre edinilmiş mal, " her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleri" olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan hareketle, edinilmiş mal; eşlerin kişisel mal olarak kabul edilen malları dışında evlilik birliği süresince emek sarf ederek ya da bir bedel karşılığında edindiği bütün malları kapsamaktadır.

Bu madde uyarınca, bir malvarlığı unsurunun edinilmiş mal sayılabilmesi için mutlaka bir karşılık verilerek elde edilmiş olması gerekir; bedelsiz kazanımlar edinilmiş mal kapsamına girmez. Ayrıca, malın edinilmiş mal olarak nitelendirilebilmesi için mal rejiminin sona ermesinden önce elde edilmiş olması da şarttır.

2. EDİNİLMİŞ MALLARIN KAPSAMI

Medeni Kanun’un 219. maddesinin birinci fıkrasında edinilmiş mal kavramına yer verilmiş, ikinci fıkrada ise bu gruba dahil olabilecek bazı malvarlığı unsurları örnekleme yoluyla sayılmıştır. Bu nedenle, edinilmiş malların kanunda kesin ve sınırlı bir şekilde belirtilmediği, ancak bazı malların özellikle bu kapsamda değerlendirildiği anlaşılmaktadır.

TMK m. 219 ‘a göre Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır:

1. Çalışmasının karşılığı olan edinimler,

2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,

3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,

4. Kişisel mallarının gelirleri,

5. Edinilmiş malların yerine geçen değerler.

2.1. ÇALIŞMASININ KARŞILIĞI OLAN EDİNİMLER

Eşlerin mesleki faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar edinilmiş mal kapsamındadır. Bu gelir, bir işverene bağlı çalışma karşılığı olabileceği gibi bağımsız yürütülen mesleki faaliyetlerden, serbest meslek icrasından, ticari veya tarımsal faaliyetlerden ya da kamu görevliliği gibi hizmetlerden elde edilen kazançları da kapsar.

Çalışma karşılığı elde edilen gelire verilen adın da bir önemi yoktur. Örneğin; ücret, maaş, kâr veya kâr payı, kazanç, zirai kazanç, vizite ücreti, aylık, haftalık, gündelik, ikramiye, bahşiş, kıdem tazminatı, prim, vekâlet ücreti, telif ücreti, transfer ücreti gibi değişik isimdeki ödemeler edinilmiş mal sayılır.

"…Hemen belirtmek gerekir ki, eşlerin maaş gelirleri edinilmiş mal hükmünde bulunmaktadır." (Y. 8. HD. 03.10.2013, 3141/ 14186 sayılı kararı)

2.2. SOSYAL GÜVENLİK VEYA SOSYAL YARDIM KURUM VE KURULUŞLARININ VEYA PERSONELE YARDIM AMACI İLE KURULAN SANDIK VE BENZERLERİNİN YAPTIĞI ÖDEMELER

Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler TMK 219/ b.2 hükmü gereğince edinilmiş mal olarak sayılmıştır.

Bu bağlamda, emekli ikramiyesi, emekli maaşı, işsizlik ödeneği, dul ve yetim aylığı ile sakatlık ve ölüm tazminatı gibi ödemeler edinilmiş mal niteliği taşır. Ancak, bu hakların talep edilebilmesi için söz konusu değerlerin mal rejiminin tasfiye anında ilgili eşin malvarlığı içerisinde bulunması gerekir.

Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 16.01.2019 T. 2019/71 E. 2019/467 K. sayılı kararı:

"…Mahkemece yukarıda yazılı gerekçe ile davanın reddine karar verilmişse de, gerekçe dosya kapsamına uygun düşmemektedir. Şöyle ki; eşler arasındaki mal rejimi TMK'nin 225.maddesi uyarınca boşanma davasının açıldığı 19.02.2014 tarihinde sona ermiştir. Aynı kanunun 235/1.maddesine göre mal rejiminin sona erdiği anda mevcut olan mallar tasfiye edilir. Dosya içeriği, toplanan deliller ve dosyanın mahalline geri çevrilmesi üzerine ... tarafından gönderilen davalıya ait emeklilik dosyasının incelenmesinde, mal rejimi devam ederken davalı tarafça 20.01.2014 tarihinde emeklilik talep dilekçesinin verildiği, 14.02.2014 tarihinde İçişleri Bakanlığı'nca "olur" verildiği, 18.02.2014 tarihinde de emekli olmakla meslekten ilişiğinin kesildiği bildirildiğine göre, davalının mal rejiminin sona erdiği 19.02.2014 tarihinden önce emeklilik ikramiyesine hak kazandığının kabulü gerekir. Her ne kadar ödeme davalıya yapılmak üzere ... tarafından mal rejiminin sona ermesinden sonra 10.03.2014 tarihinde davalının bankadaki hesabına yatırılmışsa da, bu durum, az yukarıda belirtilen belgeler karşısında mal rejiminin sona erdiği sırada emeklilik ikramiyesinin mevcut olduğu sonucunu değiştirmez. Tüm bu açıklamalar nedeniyle davacının emeklilik ikramiyesine yönelik mal rejiminin tasfiyesi isteğinin kabulü ile …"

Sosyal Güvenlik Veya Sosyal Yardım Kurum Ve Kuruluşlarının Veya Personele Yardım Amacı İle Kurulan Sandık Ve Benzerlerinin Yaptığı Ödemeler, edinilmiş mal kapsamında olabileceği gibi belli şartlar altında kişisel mal olarak da kabul edilebilir. Bu konu kişisel mallar kısmında daha detaylı ele alınacaktır.

2.3. ÇALIŞMA GÜCÜNÜN KAYBI NEDENİYLE ÖDENEN TAZMİNATLAR

Medeni Kanun m. 219/2-b.3 uyarınca, çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar edinilmiş mal sayılır. Bu kapsamda, haksız fiil sonucu Borçlar Kanunu m. 46 gereği ödenen iş gücü kaybı tazminatı, tedavi ve bakım giderleri ile ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan zararlar da bu gruba dâhildir.

2.4. KİŞİSEL MALLARIN GELİRLERİ

Medeni Kanun uyarınca, kişisel malların getirdiği gelirler edinilmiş mal kapsamında değerlendirilir. Bu hükme göre, kişisel mallardan elde edilen doğal ürünler veya kira gibi medeni semereler mal rejimi devam ederken elde edilmiş ise edinilmiş mal sayılır. Örneğin, eşlerden birine miras yoluyla geçen bir taşınmazın kira geliri edinilmiş mal niteliğindedir.

2.5. EDİNİLMİŞ MALLARIN YERİNE GEÇEN DEĞERLER

Edinilmiş mallara katılma rejiminde, edinilmiş mallar ve kişisel mallar ayırımında önemli bir ilke "ikame ilkesi" dir. Bu ilkeye göre, eşlerden birinin malvarlığından çıkan bir malvarlığı değerinin yerine, bir başka malvarlığı değeri yer almışsa; çıkan mal hangi mal grubunda yer alıyorsa, yerine geçen değer de aynı mal grubunda yer alır. Buna göre örneğin eşlerden birinin maaşından birikim yaparak aldığı otomobil edinilmiş mal sayılacaktır.

Nitekim Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 14.01.2025 T. 2013/17856 E., 2015/572 K. sayılı kararı;

"…Dosyadaki bilgilerden, davacının maaş gelirinden yaptığı birikim ile davalının yedek subaylıktan aldığı maaşın birleştirilmesi neticesinde otomobilin alındığı anlaşılmaktadır. Davalı,15.05.2002 tarihinden başlayarak toplamda 5.150 TL olan 5 adet havale çıkarmış, davacı ise; aynı dönemde maaş gelirini eklemiştir. TMK'nun 219. maddesinin 1. bendinde, her eşin çalışmasının karşılığı olan edimlerin edinilmiş mal olduğu açıklanmıştır. O halde; davacının maaş gelirinden aracın alınmasına yapılan katkının kişisel mal olarak kabul edilmesi mümkün değildir."

3. KİŞİSEL MALLARIN KAPSAMI

Kişisel mallar TMK m. 220 kapsamında sınırlı sayıda gösterilmiş olup bu maddeye göre aşağıda sayılanlar, kanun gereğince kişisel maldır:

1. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya,

2. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,

3. Manevî tazminat alacakları,

4. Kişisel mallar yerine geçen değerler.

3.1. EŞLERDEN BİRİNİN YALNIZ KİŞİSEL KULLANIMINA YARAYAN EŞYA

Kişisel kullanıma yarayan eşya, yalnızca eşin kendi ihtiyaçları için kullanılan eşyaları ifade eder. Eşyanın diğer eş veya aile bireyleri tarafından da kullanılması hâlinde bu nitelik ortadan kalkar. Ayrıca, bir malın kişisel eşya sayılabilmesi için kural olarak o malın mülkiyetinin ilgili eşe ait olması gerekir. Örneğin kadının takıları, hobi için kullanılan ürünler bu kapsamdadır.

3.2. MAL REJİMİNİN BAŞLANGICINDA EŞLERDEN BİRİNE AİT BULUNAN VEYA BİR EŞİN SONRADAN MİRAS YOLUYLA YA DA HERHANGİ BİR ŞEKİLDE KARŞILIKSIZ KAZANMA YOLUYLA ELDE ETTİĞİ MALVARLIĞI DEĞERLERİ

Mal rejimi uyarınca, evlilikten önce sahip olunan ya da evlilik süresince miras, bağış veya benzeri karşılıksız yollarla edinilen mallar kişisel maldır. Bir malın edinilmiş mal sayılabilmesi için malın, mal rejimi sona ermeden ve bir bedel karşılığı elde edilmiş olması gerekir. Bu nedenle, kişisel mallar tasfiye aşamasında diğer eşin paylaşımına girmemektedir.

Anne- baba tarafından eşlere yapılan temlik işlemi resmi kayıtta bedelle yapılmışsa mal rejimi içerisinde iktisap edilmiş gibi değerlendirilme yapılmalıdır. Bu değerlendirmenin aksini iktisap eden eş kanıtlamalıdır.

Nitekim Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 13.06.2022 T. 2022/3443 E. , 2022/5629 K. sayılı kararı;

"… Somut olayda, mahkemece tasfiyeye konu 2613 ve 2775 parsel sayılı taşınmazların kişisel mal olduğu, davacı-davalı kadının edinilmiş mal olduğunu ispatlayamadığı gerekçesiyle işbu taşınmazlar yönünden davanın reddine karar verildiği, tasfiyeye konu 2613 parsel sayılı taşınmazın 245/875 hissesi ve 2775 parsel sayılı taşınmazın 1/6 hissesi davalı-davacı erkeğin annesi Emine Çimen adına kayıtlı iken 17.08.2005 tarihinde satış yoluyla davalı-davacı ... adına tescil edildiği anlaşılmakla, tasfiyeye konu taşınmazlar edinilmiş mallara katılma rejiminin geçerli olduğu dönemde davalı-davacı erkek adına satın alındığından, kanuni karine gereğince edinilmiş mal olup aksinin ispat külfeti davalı-davacı erkektedir (TMK mad. 6, HMK mad. 190). O halde, mahkemece, taşınmazların kişisel mal olduğuna yönelik ispat külfeti davalı-davacı erkekte olmasına rağmen, hatalı değerlendirme ile ispat külfetinin davacı-davalı kadında olduğunun kabul edilerek karar verilmesi hatalı olmuş, bozmayı gerektirmiştir.

3.3. MANEVÎ TAZMİNAT ALACAKLARI

Kişilik haklarına yönelik haksız bir fiil ya da sözleşmeye aykırı davranış sonucu ödenen manevi tazminat, yalnızca zarara uğrayan eşin kişisel malı sayılır. Bunun temel nedeni, manevi tazminat alacağının doğrudan kişiye bağlı ve devredilemez bir hak niteliği taşımasıdır.

3.4. KİŞİSEL MALLAR YERİNE GEÇEN DEĞERLER

Daha önce edinilmiş mallarda değinildiği üzere, "ikame ilkesi" kişisel mallar yönünden de geçerlidir (MK.m.220/b.4). Bu ilkeye göre, kişisel bir mal yerine geçen değerler, yine kişisel maldır. Örneğin, kadının amcasından miras olarak kalan parayla ziynet eşyası satın alması durumunda; miras kalan para gibi, o parayla alınan ziynet eşyası da kadının kişisel malıdır. Aynı şekilde kadına, eşi tarafından doğum gününde hediye edilen otomobilinin, kaza yapması sonucunda sigortadan alınan tazminat da kadının kişisel malı sayılmaktadır.

3.5. SOSYAL GÜVENLİK VE YARDIM KURUMLARI YA DA ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI NEDENİYLE TOPTAN ÖDENEN TAZMİNATLARIN BİR KISMI

Medeni Kanun m. 219/2 ve m. 228/2 birlikte değerlendirildiğinde, sosyal güvenlik ödemeleri ve iş gücü kaybı tazminatlarının yalnızca mal rejiminin sona ermesinden önceki döneme ait kısmının edinilmiş mal, sonraki döneme ait kısmının ise kişisel mal sayıldığı anlaşılmaktadır. Ödemelerin irat şeklinde yapılması hâlinde, mal rejiminin sona erdiği tarihe kadar hak edilen ödemeler edinilmiş mala; bu tarihten sonra hak edilenler ise kişisel mala dâhil edilir. Peşin ödemelerde ise kişisel mala düşen kısım Medeni Kanun m. 228/2 uyarınca hesaplanır.

3.6. SÖZLEŞMEYE GÖRE KİŞİSEL MALLAR

TMK m. 221 uyarınca, eşler mal rejimi sözleşmesiyle bir meslek veya işletme faaliyetinden doğan malvarlığı değerlerini kişisel mal olarak belirleyebilir. Ayrıca kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mala dâhil edilmeyeceğini kararlaştırmaları da mümkündür.