1. AİLE KONUTU NEDİR?

Aile konutu kavramı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ile hukuk sistemimize kazandırılan yeni bir düzenleme olup, özellikle aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar kanun metninde bu kavrama ilişkin açık bir tanıma yer verilmemiş olsa da kanun gerekçesinde aile konutu; "eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu mekân " olarak tanımlanmıştır. Aile konutunun hukuki kapsamı ve taşıması gereken nitelikler ise zaman içerisinde yargı kararları ve hukuk doktrini doğrultusunda somutlaşmış ve gelişmiştir.

2. BİR TAŞINMAZIN AİLE KONUTU SAYILABİLMESİ NE TÜR KOŞULLARA BAĞLIDIR?

Bir konutun aile konutu olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki şartları sağlaması gerekmektedir:

• Eşler arasında hukuki olarak geçerli resmi evlilik bağının bulunması.
• Eşlerin aile konutunu birlikte seçmesi ve ortak konutta sürekli olarak birlikte yaşamaları.
• Aile konutunun aile yaşamının yoğunlaştığı merkez olması.

Bu bağlamda önemle vurgulanmalıdır ki, aile konutu düzenlemesi Türk Medeni Kanunu’nda “Evliliğin Genel Hükümleri” başlığı altında yer almakta olup, yalnızca resmi olarak kurulmuş evlilik birliğine dayanan konutlar bu kapsama girmektedir. Bu nedenle, hukuken geçerliliği bulunmayan dini nikâha dayalı ya da fiili birlikteliklerde kullanılan konutlar, aile konutu olarak kabul edilmemektedir.

3. EŞLERİN DEVAMLI OLARAK BİRLİKTE YAŞAMADIĞI VE YALNIZCA ZAMAN ZAMAN KULLANDIKLARI TAŞINMAZLAR AİLE KONUTU NİTELİĞİ TAŞIYABİLİR Mİ?

Bir konutun aile konutu olarak nitelendirilebilmesi için aranan şartlardan biri de eşlerin aile konutunda devamlı ve sürekli olarak birlikte yaşamasıdır. Bu nedenle zaman zaman kullanılan yazlık, yayla vb. konutlar aile konutu olarak nitelendirilememektedir.

4. BİRDEN FAZLA KONUTUN AİLE KONUTU OLARAK BELİRLENEBİLMESİ MÜMKÜN MÜDÜR?

Birden fazla konutun aynı anda aile konutu olarak belirlenebilmesi mümkün değildir. Konutlardan yalnızca sürekli olarak birlikte yaşanılan ve ortak yaşamın merkezi olan konut aile konutu niteliğine haizdir.

5. AİLE KONUTUNA ŞERH KONULMASI TALEBİ NEREYE YAPILMALIDIR?

Aile konutu şerhi, eşlerden birinin talebi üzerine tapu müdürlüğüne başvurularak konulabilir. Ancak, tapu müdürlüğü tarafından talebin uygun bulunmaması veya gerekli şartların sağlanmadığı gerekçesiyle reddedilmesi hâlinde, mahkeme kararı aracılığıyla da şerhin tapu kütüğüne işlenmesi talep edilebilir.

6. AİLE KONUTU ŞERHİ İÇİN GEREKLİ BELGELER

Aile konutuna şerh konulabilmesi için gerekli belgeler Tapu Sicil Tüzüğü’nün 49/1-c maddesinde yer almakta olup uygulamada aşağıdaki belgeler yeterli olmaktadır:

• Başvuru dilekçesi
• Evlilik cüzdanı veya nüfus kayıt örneği
• Vukuatlı nüfus kaydı
• Tapu kaydı

7. E-DEVLETTEN AİLE KONUTU ŞERHİ KONULABİLİR Mİ?

Aile konutuna e-Devlet platformu üzerinden şerh konulması mümkündür. Bunun için aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

a. E-Devlet platformuna giriş yapılarak arama kısmına “Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü” yazılır. b. Açılan seçenekler arasından “Web Tapu” hizmeti seçilir. c. Gelen ekrandaki yönlendirmeler takip edilerek şerh işlemi tamamlanır.

8. AİLE KONUTU ŞERHİNE İLİŞKİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

a. Aile konutu şerhi, sadece tapuda kayıtlı taşınmazlar üzerinde uygulanabilir. Tapu kaydı bulunmayan taşınmazlar ile taşınır mallar bu kapsamda değerlendirilemez ve üzerlerine şerh konulamaz. b. Bir konut üzerine aile konutu şerhi konulabilmesi için, taşınmazın mutlaka eşlerden birinin mülkiyetinde olması gerekir. Bu nedenle, kiralık konutlara doğrudan aile konutu şerhi düşülemez. Ancak, Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesi uyarınca, kira sözleşmesinin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmeye taraf olabilir. Bu durumda, bildirimde bulunan eş, diğer eşle birlikte kira sözleşmesinden doğan yükümlülüklerden müteselsilen sorumlu hale gelir. c. Aile konutu şerhi, taşınmazın maliki olup olmadığına bakılmaksızın, eşlerden herhangi birinin talebi üzerine konulabilir. d. Aile konutu şerhi, kurucu değil açıklayıcı niteliktedir. Bu nedenle konut üzerine şerh konulmamış olması o konutun aile konutu olma vasfını ortadan kaldırmamaktadır. Ancak şerhin varlığı, TMK 194 kapsamında eşin rızası dışında yapılan işlemlerde üçüncü kişinin iyi niyetinin korunmasının önüne geçmektedir.

9. AİLE KONUTU ŞERHİNİN SAĞLADIĞI HUKUKİ KORUMALAR

Malik olan eşin tasarruf yetkisinin sınırlandırılması ve üçüncü kişilerin taşınmaz üzerinde hak kazanımlarının önlenmesi:

Her ne kadar eşler hukuki işlemlerde serbest olsa da, TMK 194. madde bu duruma istisna getirerek aile konutuna ilişkin tasarrufları sınırlandırmıştır. Bahse konu hüküm şu şekildedir: “Madde 194- Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.”

Buna göre, konut üzerinde hak sahibi olan eşin üçüncü kişilerle yapacağı hukuki işlemlerde diğer eşin açık rızasının alınması zorunludur. Bu rıza alınmadan yapılan işlemler sonucu taşınmazda gerçekleştirilen tescil, yolsuz tescil sayılacak; bu durumda, üçüncü kişinin iyi niyetli olup olmamasına bakılmaksızın taşınmaz üzerinde hak kazanması mümkün olmayacaktır.

Söz konusu maddeye dair Yargıtay kararı şu şekildedir:

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 18.03.2024 T. 2023/2560 E. 2024/1847 K. sayılı kararı:

"…4721 sayılı Kanun'un 194 üncü maddesinin birinci fıkrasına aykırı olarak tesis edilen ipotek işleminin bağlayıcılığının bulunmadığı, ipoteğin baştan itibaren geçersiz olduğu, buna bağlı olarak yapılan tescil işleminin de yolsuz tescil olduğu, cebri icra sonucu davalı banka adına ihale edilen taşınmazın tapu kaydının iptali ile davalı eş ... adına tesciline karar verilmesi gerektiği gerekçesi ile hükmün bozulmasına karar verilmiştir." Şeklindedir.

Aile Konutunun Haczedilememesi

İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesinin 12. fıkrası uyarınca, borçlunun haline münasip evi haczedilemez. Bu hüküm, yalnızca borçlunun değil, aynı zamanda birlikte yaşadığı ailesinin de korunmasını amaçlamaktadır. Özellikle taşınmazın maliki olmasa dahi, o konutta yaşamını sürdüren eşin barınma hakkı da bu koruma kapsamında değerlendirilmekte ve dolaylı olarak güvence altına alınmaktadır.

10. AİLE KONUTU ŞERHİ NASIL KALDIRILIR?

Aile konutu şerhinin tapu kütüğünden kaldırılması şerhin konulmasını isteyen tarafın veya eşlerin birlikte başvuru yapmasıyla mahkeme tarafından kaldırılabilmektir.

Genel olarak aile konutu şerhinin kaldırılmasına yol açan başlıca sebepler şunlardır:

a. Tarafların Ortak Talebi: Eşlerin birlikte verdikleri açık ve yazılı beyanla, aile konutu şerhinin kaldırılması istenebilir. Bu durumda şerhin korunmasına yönelik bir irade bulunmadığı açıkça ortaya konmuş olur. b. Evliliğin Sona Ermesi: Evlilik birliğinin ölüm, boşanma ya da evliliğin iptali gibi hukuki yollarla sona ermesi hâlinde, aile konutu statüsü de kendiliğinden sona ereceğinden, bu durumda şerhin kaldırılması gündeme gelir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki; evlilik tarafların boşanması ile sona ermişse şerhin kaldırılması talebi tarafların kesinleşmiş boşanma kararı ile mahkemeye başvurmaları halinde yapılabilmektedir. c. Aile Konutu Niteliğinin Kaybedilmesi: Şerh konulan taşınmazın artık taraflarca aile konutu olarak kullanılmaması, yani bu konutun fiilen terk edilmesi, satılması ya da yeni bir aile konutu edinilmesi gibi durumlarda, şerhin tapu sicilinden silinmesi mümkündür.

Aile konutu şerhinin terkinine ilişkin Yargıtay kararı şu şekildedir:

Yargıtay HG. Hukuk Genel Kurulu 31.01.2024 T. 2023/2-159 E. 2024/38 K. sayılı kararı:

"… Türk Medeni Kanunu’nun 194 üncü maddesi kapsamındaki aile konutu koruması; kural olarak evlilik birliğinin sona ermesine kadar devam eder. Eşlerin bu konuttan kesin olarak taşınmaları, anlaşarak konutun aile konutu olma niteliğine son vermeleri, evliliğin boşanma, iptal veya ölümle son bulması veya konutun yok olması hâllerinde, bu madde kapsamında yer alan koruma imkânları da son bulur. Dolayısıyla resmi evlilik birliği içerisinde, eşlerce konutun aileye özgülenmesiyle birlikte; eşler arasındaki mal rejiminin türünden bağımsız olarak başlayan aile konutu koruması, konutun aile konutu olma niteliği ortadan kalkana kadar devam etmektedir."

Yargıtay 7. Hukuk Dairesi 03.02.2025 T. 2024/2122 E. 2025/440 K. sayılı kararı:

"… 3.Dava açıldığı tarihte, davaya konu 5 numaralı bağımsız bölümün aile konutu olarak davalıya özgülendiği ve tanık beyanlarının da bu doğrultuda olduğu belli ise de davalının güncel nüfus kaydında dava dışı eşinden boşandığı, boşanma ile taşınmazın aile konutu vasfının sona erdiği gözetilmek suretiyle elatma hususunda bir karar verilmek üzere hükmün bozulmasına karar verilmiştir."

11. AİLE KONUTU ŞERHİNİN KONULMASI VEYA KALDIRILMASI HARÇ VEYA ÜCRETE TABİ MİDİR?

Aile konutu şerhinin tapu kaydına düşülmesi veya şerhin terkini için herhangi bir harç veya ücret alınmamaktadır.