Çek, bir bankaya hitaben yazılan, Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen hükümlere uygun şekilde düzenlenen, ödeme emri niteliğinde kıymetli bir evraktır. Çek defterinin her yaprağında çek hesabının bulunduğu şubenin adı, hesap numarası ve hesap sahibinin vergi kimlik numarası yazılır. Hesap sahibinin vergi kimlik numarası hariç olmak üzere bunların yazılmamış olması çekin geçerliliğini etkilemez.

Çek kayıtsız ve şartsız olarak belirli bir meblağın ödenmesi konusunda havaleyi içermelidir. Senette birden fazla meblağ belirtilmiş ise çekte gösterilen meblağlardan biri rakam biri yazı ile belirtilmiş ise ve her iki meblağ arasında fark varsa yazı ile gösterilen meblağ geçerli olacaktır. Meblağ gerek sadece yazı ile gerekse sadece rakam ile birden fazla gösterilmiş ise bu durumda da en az olan meblağ geçerli olacaktır. TTK m.694, Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap olarak sadece bankaların gösterilebileceği düzenlemiştir.

Çeklerin ödenebilmesi için muhatap bankaya ibraz edilmesi gereklidir. TTK’nın 796. maddesine göre, bir çek düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Çekin düzenlenme ve ödeme yerinin farklı ülkelerde olması hâlinde ise düzenlenme ve ödeme yerlerinin aynı veya farklı kıtalarda yer almasına göre, bir ay ve üç ay olmak üzere, iki ayrı süre öngörülmüştür.

Peki çekin karşılıksız çıkması hali bir yaptırıma bağlanmış mıdır?

Evet. Karşılıksız çek keşide etmek suçunun işlenebilmesi için mevcut olması gereken birinci şart, kanuni unsurları ihtiva eden bir çekin varlığıdır. Kambiyo senedi olan çek sıkı şekil şartlarına tabi tutulmuştur. Eğer bir senet yasal şartları taşımıyorsa, onu çek olarak kabul etmek mümkün olmayacak ve dolayısıyla suçta ve cezada kanunilik ilkesi gereği karşılıksız çek keşide etme suçu işlenemeyecektir.

İbraz edildiğinde bankada nakit karşılığı bulunmayan ve karşılıksızdır işlemi yapılan çekler yaptırıma tabidir. Karşılıksız çek düzenleme suçu 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. Maddesinde düzenlenmiştir. Karşılıksız çek düzenleme suçunun oluşması için, çek üzerinde yazılı bulunan keşide tarihine göre kanuni ibraz süresinde bankaya ibraz edildiğinde çekte yazılı olan miktarın kısmen veya tamamen karşılıksız çıkması, banka tarafından çek suretinin arka yaprağına karşılıksızdır işlemi yapılması gereklidir. Çek Kanunu’nun 3. maddesine göre “karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılmaktadır.

Mevzuata göre ibraz süresi içinde veya üzerinde yazılı keşide tarihinden önce şartlara uygun ibraz edildiğinde yeterli karşılığın bulunmaması sebebiyle kısmen de olsa ödenmeyen çeki keşide eden kişiler 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezalandırılırlar. Mahkeme ayrıca işlenen suçun mahiyetine göre bir yıl ile beş yıl arasında belirleyeceği bir müddet için failin bankalarda çek hesabı açmasının ve çek keşide etmesinin yasaklanmasına karar verir. Yasaklama kararı bütün bankalara duyurulmak üzere T.C. Merkez Bankası’na bildirilir.

Hamilin şikayetçi olması hâlinde, “karşılıksızdır” işleminin yapılmasına sebebiyet veren kişiye hakkında karşılıksız çek düzenleme suçundan dolayı ceza davası açılır. Kural olarak çek muhatap bankaya ibraz edildiğinde suç oluşur. Davanın açılabilmesi için, çekin hamili yani alacaklısının, suçu öğrendiği tarihten itibaren üç ay ve her halükârda bir yıl içerisinde şikayette bulunması gereklidir. Şikayet neticesinde, karşılıksız çek ile ilgili uygulanacak ilk yaptırım adli para cezası verilmesidir. Bu kapsamda, her bir çekle ilgili olarak 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilir.

Şikayet süresi çekin bankaya ibraz edildiği tarihte başlar. Şikayetten vazgeçmekle, kamu davası ve cezanın ortadan kaldırılacağına karar verileceği gibi, keşidecinin çek bedelinin karşılıksız kalan kısmını %10 tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte muhatap bankaya veya herhangi bir şubesine yatırmış bulunması halinde de, vazgeçme şartı aranmaksızın kamu davasının ve cezanın ortadan kaldırılmasına karar verilir. Fiili işleyenin 8. maddeye göre düzeltme hakkını kullanmak suretiyle hamilin zararını karşılamış olması veya düzeltme hakkı yoksa, anılan maddede belirtilen müddet içinde çek bedelinin karşılıksız kalan kısmını % 10 tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte muhatap bankaya veya herhangi bir şubesine yatırmış bulunması halinde şikayet hakkı doğmaz. Kısmen veya tamamen karşılıksız çıkan her çek yaprağı ayrı bir suç oluşturur.

Karşılıksız çek keşide etme suçuna teşebbüsün mümkün olmadığı ve ibraz tarihinde karşılığının bulunmaması şartıyla oluşan bir suç olduğu görülmektedir. Bu nedenle keşide tarihinde çekin karşılığı olsa dahi, süresinde ibraz edilmek kaydı ile ibraz tarihinde karşılığı yok ise atılı suç oluşmaktadır. Buna göre karşılıksız çek keşide etmek suçlamasında suç tarihi 'karşılıksızdır işleminin yapıldığı tarih' olacaktır. Buna göre de uygulanacak lehe kanun, karşılıksızdır işleminin yapıldığı tarihte yürürlükte olan kanun ile varsa bu tarihten sonra yürürlüğe giren kanun karşılaştırması ile bulunabilecektir.