A- MECBURİ HİZMET YÜKÜMLÜLÜĞÜ KAVRAMI

Mecburi hizmet yükümlülüğü için mevzuatımızda zorunlu hizmet, doğu görevi, devlet hizmeti, zorunlu çalışma yükümlülüğü gibi isimler kullanılmaktadır. Mecburi hizmet yükümlülüğü, bir mesleğin gereği ya da sağlanan eğitim gereğince kamu görevlilerinin belli bir süre hizmet etme zorunluluğu olarak tanımlanabilir.

 B- MECBURİ HİZMET YÜKÜMLÜLÜĞÜ ÖNGÖRÜLEN BAŞLICA KANUNLAR

Mecburi hizmet yükümlülüğü, farklı adlar altında çeşitli kanunlarda öngörülmüştür.

1. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’na Göre Devlet Memurlarının Mecburi Hizmet Yükümlülüğü

657 sayılı Kanun’a göre mecburi hizmet öngörülen hallerden biri devlet memurlarının yurtdışına gönderilmesi halidir. Devlet memurları yetiştirilmek ve bilgilerini arttırmak amacıyla yurtdışına gönderilebilirler. Bu durumda yurtdışına gönderilecek memurlardan yüklenme senedi ve kefaletname alınmaktadır. Yurtdışına gönderilen memurlar, geri döndüklerinde yurtdışında bulundukları sürenin iki katı kadar mecburi hizmetle yükümlüdür. Mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde memurlar kendilerine yapılan masrafın iki katını ödemek zorundadır. (657 sayılı Kanun m. 78, m.79, m. 80)

2. 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’na Göre Araştırma Görevlilerinin Mecburi Hizmet Yükümlülüğü

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu uyarınca araştırma görevlileri ve öğretim elemanlarının yurtiçinde ve yurtdışında eğitim veya araştırma amacıyla gönderilmesi mümkündür. Bu hallerde araştırma görevlileri ve öğretim elemanları için mecburi hizmet yükümlülüğü öngörülmüştür.

2547 sayılı Kanun m. 33 uyarınca araştırma görevlilerinin yurtdışına gönderilmeleri halinde, yurtdışında bulundukları sürenin iki katı kadar mecburi hizmet yükümlülüğü bulunmaktadır.

2547 sayılı Kanun 35. madde kapsamında araştırma görevlilerinin başka bir üniversiteye eğitim için gönderilmesi halinde zorunlu hizmet yükümlülüğü öngörülmüştür. Aynı kanunda zorunlu hizmet yükümlülüğü öngörülen hallerden birisi de m. 39/2 uyarınca yurtdışı veya yurt içine görevlendirilmesi halidir.

3. 1416 sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanun’a Göre Yurtdışına Gönderilen Öğrencilerin Mecburi Hizmet Yükümlülüğü

1416 sayılı Kanun Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkemizin yetişmiş memur ihtiyacını karşılamak amacıyla ihdas edilmiştir. Bu kapsamda yurtdışında eğitime gönderilecek öğrenciler yüksek lisans ve doktora eğitimine gönderilmektedir. 1416 sayılı Kanun’a göre yurtdışına gönderilecek öğrenciler, Yurt Dışına Lisansüstü Öğrenim Görmek Üzere Gönderilecek Adayları Seçme ve Yerleştirme Programı kapsamında seçilmekte ve yüklenme senedi ve taahhütname imzalatılarak ihtiyacı olan üniversite veya kurum adına eğitime gönderilmektedir. Bu kanun kapsamında mecburi hizmet süresi yurtdışında bulunan sürenin iki katıdır.

1416 sayılı Kanun kapsamında eğitim alan bursiyerler adına gönderildikleri üniversitede ya da Yükseköğretim Kurulunca tespit edilecek başka bir kurumda zorunlu hizmetlerini yerine getirmektedirler.

4. 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’na Göre Hekimlerin Mecburi Hizmet Yükümlülüğü 3359 sayılı Kanun kapsamında e yurt içinde veya yurt dışında öğrenimlerini tamamlayarak tabip, uzman tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananlar, her eğitimleri için ayrı ayrı olmak kaydı ile mevzuat gereğince belirlenen yer ve sürelerde zorunlu hizmet yapmak zorundadır. Zorunlu hizmet yükümlülüğünün yapılmaması halinde mesleklerini icra edemezler.

5. 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanununa Göre Muvazzaf Subay/Astsubayların Mecburi Hizmet Yükümlülüğü 926 sayılı kanun m. 112 uyarınca subay ve astsubaylar atanmalarını müteakip 15 yıl içerisinde istifa edemezler. Bu sürede istifa etme talepleri kabul edilmeyecektir. Bu kanun kapsamında yurtdışına gönderilen personel, yurtdışında bulundukları sürenin iki katı kadar; yurtiçine görevlendirilen personel ise görevlendirme süresi kadar mecburi hizmete tabidir.

 C- MECBURİ HİZMET YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ VE YAPTIRIMI

Mecburi hizmet yükümlülüğü ihlalinin yaptırımı her kanunda ayı ayrı düzenlenmiştir. Eğitim amacıyla yurtdışına gönderilen personelin taahhüdünü ve mecburi hizmetini ihlal etmesi halinde yapılan masraflar aynen veya belli bir katı geri istenmektedir. 2547 sayılı Kanun m. 35’te düzenlenen mecburi hizmet yükümlülüğüne aykırı davranmanın yaptırımı ise tekrar bir yükseköğretim kurumunda çalışmanın yasaklanmasıdır. Mecburi hizmetini yerine getirmeyen doktorlar ise bu görevi yerine getirmeden mesleklerini ifa edemezler.

 D- MECBURİ HİZMET YÜKÜMLÜLÜĞÜ NEDENİYLE ORTAYA ÇIKAN BAŞLICA UYUŞMAZLIKLAR

Mecburi hizmet yükümlülüğü uzun bir süreç olması nedeniyle çeşitli sorunlara da sebep olabilmektedir. Mecburi hizmet yükümlülüğünün nerede yapılacağı, başka bir kuruma devredilmesi, eş veya sağlık durumu nedeniyle mecburi hizmetin başka bir kurumda tamamlanması gibi konularda uyuşmazlıklar çıkmaktadır. Yine YLSY programı veya 2547 sayılı Kanun kapsamında yaşanan başlıca sorunlar arasında mecburi hizmet yükümlülüğünün bulunup bulunmadığı, kendisine yapılan masrafların talep edilmesinin hukuka uygun olup olmadığı veya kefaletname ve taahhütnamelerin hukuki durumu gibi konulardır sayılabilir.

Mecburi hizmet yükümlülüğüne ilişkin süreçler birden fazla kurumu ilgilendirmesi, kurumlar arasında farklı uygulamaların bulunması, görevli yargı yerlerinin farklılık göstermesi gibi sebeplerle oldukça karışık hale gelebilmektedir. Bu nedenle kişilerin ağır maddi yükle karşı karşıya kalmamaları açısından hukuki yardım almaları önem taşımaktadır.