Tarım arazilerinin miras yoluyla veya başka yollarla bölünerek ekonomik verimliliğini yitirmesi ülkemiz tarımının başlıca sorunları arasında yer almaktadır. Bu sorunun çözümü amacıyla 03.07.2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında düzenlemeler getirilmiştir. 5403 sayılı Kanun’da 30.04.2014 tarihli 6532 sayılı Kanun’la önemli değişiklikler yapılmıştır.

5403 sayılı Kanun ile tarım arazileri çeşitli ölçütlere göre sınırlandırılmış, tarım arazilerinin işletilmesi, miras veya diğer yollarla devrine ve önalım hakkına ilişkin önemli düzenlemeler yapılmıştır.

Köy yerleşik sınırları içinde kalan araziler için 5403 sayılı Kanun uygulanmayacaktır. Bu nedenle köy yerleşik sınırları içerisindeki arazilerin hisselendirilmesi veya paylara bölünüp satılması mümkündür.

A- 5403 SAYILI KANUN KAPSAMINDA TARIM ARAZİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

1- Tarımsal Üretimde Kullanımındaki Önemine Göre Tarım Arazileri

Mutlak tarım arazileri: Bulunduğu bölgeye uygun tarımı yapılan her çeşit bitki ile münavebe yapılabilen, bölge ortalamasında ürün alınabilen, arazi şartlarının sınırlayıcı olmadığı ya da çok az olduğu ve halihazırda tarım yapılabilen ya da tarıma elverişli olan arazilerdir.

Özel Ürün Arazileri: Mutlak tarım arazileri niteliğinde olmayan, toprak ve arazi şartları nedeniyle her türlü bitki tarımı yapılamayan fakat özel nitelikte bitkisel ürünlerin veya su ürünlerinin yetiştirilebildiği arazilerdir.

Dikili Tarım Arazileri: Mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan arazilerdir.

Marjinal Tarım Arazileri: Diğer arazi tipleri dışında kalan esasen tarıma elverişli olmayan ancak geleneksel işlemeli tarımın yapılabildiği arazilerdir.

Örtü Altı Tarım Arazileri: Dış iklim etkenlerinden yalıtılarak ihtiyaç duyulan klima ortamının oluşturulmasıyla sebze, meyve ve süs bitki yetiştiriciliği yapılan arazilerdir.

2- Parsel Büyüklüklerine Göre Tarım Arazileri

Asgari Tarım Arazisi Büyüklüğü: Üretim faaliyet ve girdileri rasyonel ve ekonomik olarak kullanıldığı takdirde, bir tarımsal arazide elde edilen verimliliğin, söz konusu tarımsal arazinin daha fazla küçülmesi hâlinde elde edilemeyeceği Bakanlıkça belirlenen en küçük tarımsal parsel büyüklüğüdür. Bakanlıkça belirlenen asgari ölçüye ulaşan tarım arazileri bu ölçünün altında küçük parçalara bölünemez.

Asgari tarım arazisi büyüklüğü; mutlak tarım arazileri, marjinal tarım arazileri ve özel ürün arazilerinde 2 hektar, dikili tarım arazilerinde 0,5 hektar, örtü altı tarımı yapılan arazilerde 0,3 hektardan olarak belirlenmiş bulunmaktadır.

Yeter Gelirli Tarım Arazisi Büyüklüğü: Bir tarım işletmesinin iktisadi olarak gelişmesine uygun, ailenin iktisadi ve sosyal gelişimine yeterli gelir ve sürekliliği sağlayan en küçük işletme büyüklüğüdür. Yeter gelirli tarım arazisi büyüklüğü hesaplanmasında tarım arazisi birden fazla ya da farklı yerlerde olabilir. önemli olan tarımsal üretim faaliyetinde ekonomik değer katacak şekilde bağımlı işletilmesidir. Yeterli gelirli tarım arazisi büyüklükleri Kanun ekinde her il ve ilçe için ayrı ayrı belirlenmiştir.

B- TARIM ARZİLERİNİN DEVRİ

Tarım arazilerinde ifraz, hisselendirme, pay temliki, elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi, elbirliği mülkiyetinin devri, paylı mülkiyet olarak intikal, taksim ve vasıf değişikliği işlemleri Bakanlığın izni ile yapılabilir. Bu işlemler ancak asgari tarım arazisi ve yeterli gelirli tarımsal arazi büyüklüğü ölçütlerine uyup uymamasına göre değerlendirilecektir.

Paylı mülkiyetteki taşınmazlardaki pay devirleri ise çeşitli ihtimallere göre Tarımsal Arazilerin Mülkiyetinin Devrine İlişkin Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

 C- MİRAS KALAN TARIM ARAZİLERİNİN DEVRİ VE PAYLAŞTIRILMASI

Mirasçılar kalan tarım arazilerinin paylaştırılması ve devrine ilişkin mevcut hükümler 6537 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 15.05.2014 tarihinden sonra uygulanacak olup, bu tarihten önce gerçekleşen ölümler açısından uygulanmayacaktır. Bu nedenle mirasçının ölüm tarihine göre yapılacak işlemler değişiklik gösterebilir.

1- Tarım Arazilerinin Miras Kalması Halinde Mirasçıların İzleyebilecekleri Yollar

5403 sayılı Kanun ile tarımsal arazilerin devrine ilişkin işlemler mirasın açılmasından itibaren bir yıl içinde tamamlanmalıdır.

Mirasçılar;

• Asgari tarımsal arazi büyüklüğü ve yeter gelirli arazi büyüklüğü kriterleri dikkate alınarak bir veya birden fazla mirasçıya devrini kararlaştırabilirler,
• 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 373 ila 385 inci maddelerine göre noter senedi ile aile malları ortaklığı veya kazanç paylı aile malları ortaklığı kurabilirler,
• Mirasçıların tamamının miras payı oranında hissedarı oldukları 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre limited şirketi kurabilirler.

2- Tarım Arazilerinin Ehil Mirasçıya Devri Ve Satışı

1 yıllık süre içinde devir işlemleri tamamlanmaz ise, Bakanlıkça 3 aylık süre verilir ve bu süre sonunda da devir işlemleri tamamlanmaz ise, Bakanlıkça resen Kanun hükümlerine göre işlem yapılması için dava açılabilir.

Mahkemece, kişisel yetenek ve durumları göz önünde tutulmak suretiyle tespit edilen ehil mirasçıya tarımsal gelir değeri üzerinden devrine, birden çok ehil mirasçının bulunması hâlinde, öncelikle asgari geçimini bu yeter gelirli tarımsal arazilerden sağlayan mirasçıya, bunun bulunmaması hâlinde bu mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine, ehil mirasçı olmaması hâlinde, mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine karar verilir.

Birden fazla ehil mirasçı olması ve bu mirasçıların miras dışı tarımsal arazilere sahip olması durumunda, bu mirasçıların mevcut arazilerini yeter gelirli büyüklüğe ulaştırmak veya bu arazilerin ekonomik olarak işletilmesine katkı sağlamak amacıyla hâkim, tarım arazilerinin yeter gelir büyüklüğünü aramaksızın bu mirasçılara devrine karar verilebilir.

Mirasa konu yeter gelirli tarımsal arazinin kendisine devrini talep eden mirasçı bulunamazsa, tarım arazilerinin satışına karar verilir.