Mirasbırakan, tasarruf özgürlüğünün sınırları içinde, malvarlığının tamamında veya bir kısmında vasiyetname ya da miras sözleşmesiyle tasarrufta bulunabilecek olup, üzerinde tasarruf etmediği kısım ise yasal mirasçılarına kalacaktır. Bu kapsamda farklı ölüme bağlı tasarruf (vasiyetname / miras sözleşmesi) çeşitleri gündeme gelecektir. Bu noktada yazımızda ölüme bağlı tasarruf şekillerinden olan yedek mirasçı, artmirasçı ve önmirasçı atanmasına ilişkin inceleme yapılacaktır.

Miras bırakan ölüme bağlı tasarrufunda (vasiyetnamesinde) atadığı ya da vasiyet ettiği mirasçının kendinden önce ölmesi veya mirası reddetmesi halinde onun yerine geçmek üzere bir veya birden çok kişiyi “yedek mirasçı” olarak atayabilmektedir.

Miras bırakan, atanmış mirasçının kendinden önce ölmesi halinde yerine başkasının geçmesini vasiyetnamesinde öngörebilmektedir.

Miras bırakan, ölüme bağlı tasarrufuyla “ön mirasçı” atadığı kişiyi “art mirasçıya” devretmekle yükümlü kılabilir. Ancak aynı yükümlülük, art mirasçıya yüklenemez. Bu kurallar belirli mal bırakmada da uygulanabilmektedir.

Ön mirasçı, vasiyet edenin ölümü anında mirasa geçici olarak sahip olur. Bir süre sonra mirası art mirasçıya aktaracaktır. Örneğin, miras bırakan yaptığı vasiyetnamesinde “ölümümde mirasım kapsamındaki taşınır ve taşınmaz bütün mallarımı, oğlum A.’ya bırakılmasını vasiyet ediyorum. Ancak, tüm taşınmaz mallarımı oğlum A.’nın ölümünden sonra aday (art mirasçı) tayin ettiğim kızım S.’ye intikal eder. Eğer kızım S. oğlum A.’dan önce ölürse adaylık (art mirasçılık) sıfatı kızım S.’nin çocuklarına intikal eder.” şeklinde ifade etmiştir.

Art mirasçı atamasında tasarrufta bulunan, mirasçısına veya yararına belirli mal vasiyetinde bulunduğu kişiye mirasını veya vasiyet ettiği belli bir malı üçüncü kişiye devir etmek yükümlülüğünü yükler. Bunun sonucu olarak mirasçı veya yararına vasiyet yapılan kimse mirası bu devir yükümlülüğü ile birlikte devralır. Böyle bir tasarrufla saklı payın zedelendiği iddiasıyla tenkis davası açabilir. Türk Medeni Kanunu m.569’a göre, “mirası art mirasçıya geçirme yükümlülüğü saklı payı zedelenen mirasçı, aşan kısmın tenkisini isteyebilir.”

Mirasın art mirasçıya geçmesine herhangi bir sebeple olanak kalmadığı anda miras, ön mirasçıya; ön mirasçı ölmüşse onun mirasçılarına kesin olarak kalacaktır.

Ön mirasçıya geçen mirasın sulh mahkemesince defteri tutulur. Miras bırakan açıkça bağışık tutmadıkça, mirasın ön mirasçıya teslimi onun güvence göstermesine bağlıdır. Taşınmazlarda bu güvence, yeterli görüldüğü takdirde mirası geçirme yükümlülüğünün tapu kütüğüne şerh verilmesiyle de sağlanabilir.

Ön mirasçı güvence göstermez veya art mirasçının beklenen haklarını tehlikeye düşürürse, mirasın resmen yönetimine karar verilir. Bu hükümden amaç, mirasın art mirasçıya geçişini sağlamaktır. Ön mirasçı güvence göstermez ise, miras teslim edilmez.