Islah kurumu, iddianın ve savunmanın değiştirilmesi yasağının katılığından ileri gelen sakıncaları önleyen ve kurala getirilen istisnalardan birisidir. Islah, istisnai nitelik taşıdığından, her usul işleminin değiştirilmesi için ıslaha gitmeye gerek yoktur. Islah sadece, iddianın ve savunmanın yasağının kapsamına giren konularda olur. Ayrıca, iddianın veya savunmanın değiştirilmesine karşı taraf izin verirse, ıslah yoluna gitmeye gerek yoktur.

Bazı durumlarda mahkeme, taleple bağlı değildir; kendiliğinden davacının dava dilekçesinde talep ettiği şeyden başka bir şeye de hüküm verebilir. Bu hallerde davayı değiştirme yasağı uygulanmadığından, davacının, talep edilenden başka bir şeye hüküm verilmesini isteyebilmesi için davasını ıslah etmesine de gerek yoktur.

Islahla dava konusu değiştirilebilir. Dava dilekçesinde istenilen dava konusunun ıslahla değiştirilebilmesi mümkündür. Fakat dava konusunun azaltılması için ıslaha gidilmez. Dava konusunun azaltılması, (tek taraflı bir işlem olan) davadan kısmen feragat veya karşı tarafın izni halinde davanın kısmen geri alınması şeklinde olur.

Islahla dava sebebi değiştirilebilir. Dava sebebi, vakıalardır. Davacı veya davalı, ıslah yoluyla dayandıkları vakıaları değiştirebilirler.

Islah, tamamen ıslah ve kısmen ıslah şeklinde ikiye ayrılır. Tamamen ıslahta, ıslah yoluyla dava en baştan (dava dilekçesinden) itibaren değiştirilir. Tamamen ıslah, davacı tarafından yapılabilir. Kısmen ıslah, davacının veya davalının, yaptıkları usul işlemlerinden bazılarını ıslah etmeleri anlamına gelir.

Islah tükenebilen bir haktır. Davacı veya davalı, aynı davada yalnızca bir kez ıslah hakkını kullanabilirler. Islah, tahkikatın sona ermesine kadar yapılabilir.

İstinaf aşamasında ıslah yapılamaz. Islah yapılabilmesi için, ıslah yapılacak olan dava bakımından kabul edilen hak düşürücü sürenin geçmemiş veya zamanaşımına tabi davalarda zamanaşımının dolmamış olması gerekir.

Islah eden taraf, yargılamada o ana kadar yapılmış olan bazı usul işlemlerini değiştirmekte veya düzeltmektedir. Hatta tamamen ıslahta, yargılamanın başına kadar dönülebilmekte ve böylece o ana kadar yapılan işlemlerin yapılmamış sayılması gibi bir durum ortaya çıkmakta ve böylece gerek mahkemenin gerek karşı tarafın yaptığı işlemler boş yere yapılmış olmaktadır. Bu sonucun, ıslaha başvuran taraf bakımından bir yaptırımı olmalıdır. Kanuna göre; ıslah eden taraf, ıslah sebebiyle geçersiz hale gelen işlemler için yapılan yargılama giderlerini ve karşı tarafın uğradığı ve uğrayabileceği zararları karşılamak üzere hakimin belirleyeceği teminatı bir hafta içinde, mahkeme veznesine yatırmak zorundadır.

Tarafların, dava dosyasında bulunan belgelerde yaptığı açık yazı ve hesap hataları, ıslah yoluna gitmeye gerek kalmadan, hüküm verilinceye kadar düzeltilebilir.