A. Acente'nin Hukuki Durumu Ve Acentelik Sözleşmesi

Türk Ticaret Kanunu madde 102'de acente; ticari mümessil (temsilci), ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak, belli bir yer veya bölge içinde sürekli şekilde ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimse olarak tanımlanmıştır.

Acente, müvekkili tacirin sözleşme yapacağı kişileri bulur ve bunları, tacirle sözleşme ilişkisine girmeye yönlendirir. Acente de aynen simsar gibi çalışır. Ancak simsardan farklı olarak, acentenin, müvekkili ile olan ilişkisi süreklilik arz eder. Acenteliğin simsarlıktan farklı olan bir diğer yönü de, acentenin, tacirin işletmesiyle ilgili sözleşmelerin yapılabilmesi için aracılık faaliyeti göstermekle yükümlü tutulmuş olmasıdır.

Acente, bir ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etme veya bunları tacir adına yapma şeklinde faaliyet gösterir. Dolayısıyla acente, ancak bir tacirin ticari işletmesini ilgilendiren sözleşmelerin yapılmasına aracılık veya bu sözleşmeleri o tacir adına yapmakla görevlendirilebilir. Eğer müvekkil, tacir konumunda değilse atanan bağımsız yardımcı, acentelik hükümlerine tabi olmaz.

Acentelik sözleşmesinin yapılması, herhangi bir şekle bağlı değildir. Ancak acenteye tacir adına sözleşme yapma yetkisi de tanınmak isteniyorsa, bu yetkinin yazılı şekilde verilmesi ve belgenin acente tarafından tescil ve ilan ettirilmesi gerekir. Acentenin, tacir ad ve hesabına sözleşme yapabilmesi için acenteye özel yetki verilmiş olması gerekir. Bu yetkinin yazılı şekilde verilmesi ve yetki belgesinin, ticaret siciline tescil-ilan edilmesi zorunludur. Bu şekilde özel yetki verilen acentenin yaptığı sözleşmeler, taciri bağlar.

Acentenin, sözleşme yapma konusunda yetkili kılınmamış olmasına rağmen müvekkili adına bir sözleşme ilişkisine giriştiği hallerde müvekkil, sözleşmenin yapıldığını öğrenir öğrenmez sözleşmeye icazet verdiğini 3.kişiye bildirebilir. İcazet verilmezse, acente yaptığı sözleşmeden bizzat sorumlu olur. Aynı hüküm, acentenin kendisine verilen yetkinin sınırlarını aşması halinde de uygulanır.

Acentelikten söz edilebilmesi için başkası adına aracılık veya sözleşme yapan kişinin, bu işi meslek edinmiş olması da gerekir. Meslek edinme, süreklilik unsurunun doğal bir sonucudur.

B. Franchising Sözleşmesi ile Acentelik Sözleşmesi Arasındaki Temel Farklılık

Tek satıcılığa benzeyen, ancak ondan çok daha karmaşık bir yapıya sahip olan Franchising sözleşmesi de, acentelikten farklıdır.

• Franchising sözleşmesinde, franchise veren, ücret karşılığında, başka bir tacire (franchise alan) ürettiği mal ve hizmetlerin sürekli şekilde dağıtımı ve pazarlanması hususunda imtiyaz tanır.
• Bu sürekli ilişki içinde franchise veren, alana, kendi işletme adını, markasını, sair tanıtma işaretlerini, ticari teknik bilgi ve becerisini (know-how) kullanma hakkını da devreder.
• Acentelikten farklı olarak Franchising sözleşmesinde, franchise alan kendi ad ve hesabına hareket eder ve geliri, ürünlerin alım-tekrar satımı arasındaki fiyat farkından oluşur.