A) ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARI

Hukukumuzda yargı yetkisi, bağımsız ve tarafsız mahkemelere ait olsa da (AY m. 9); kamu düzenini ile sıkı bağı olmayan ve daha çok taraf menfaatlerini ilgilendiren uyuşmazlıklar, o uyuşmazlığın tarafı olan kişilerce devlet müdahalesi talep edilmedikçe mahkeme vasıtasıyla çözüme kavuşturulmamaktadır. Diğer bir deyişle kamu menfaatinden ziyade özel hukuk kişilerinin menfaatlerini ilgilendiren uyuşmazlıkların çözümü bakımından devlet müdahalesi için taraf talebi aranmaktadır.

Taraflar arasında ortaya çıkan her uyuşmazlığın yargıya taşınması halinde öncelikle yargının iş gücü artacak ve bunun neticesinde yargılamanın süresi uzayacaktır. Bu durum toplumda yargıya olan güvenin azalmasına neden olabilir. Bunun yanında yargılama ile ulaşılmak istenen sonuç, hiç şüphesiz, uyuşmazlığın çözümü ve adaletin sağlanmasıdır. Ancak her uyuşmazlığın yargıya taşınması neticesinde taraflar arasındaki iletişim azalmakta iken zıtlaşma artmaktadır. Ticari hayatta ve günlük yaşantıda ilişkilerin sürekli olduğu göz önünde bulundurulursa, uyuşmazlığın mahkeme kanalı ile çözümü ile taraflar arasında bu sürekliliğin sona erme riski bulunmaktadır. İşte bu olumsuzlukların ortaya çıkmaması adına alternatif uyuşmazlık çözüm yolları geliştirilmiştir.

Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, tarafsız ve bağımsız üçüncü kişinin ya da kişilerin uyuşmazlığın çözümü için taraflara yardımcı olduğu ve bunun için çözüm yolları ürettiği devletin yargı erki yanında seçimlik olarak varlığını sürdüren dostane çözüm yöntemleridir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, dava yanında seçimlik olarak bulunması, bir başka deyişle zorunlu olmaması sebebiyle hak arama özgürlüğüne aykırılık teşkil etmez.

Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinde amaç taraflar arasındaki uyuşmazlığın devlet müdahalesine gerek kalmaksızın tatmin edici ve kesin olarak, dostane bir şekilde uyuşmazlığın bitirilmesidir. Böylece taraflar aralarında çıkan uyuşmazlıkları sıkı bir diyalog halinde ve süratli bir şekilde nihayete erdirecek, ilerleyen zamanlarda aralarında çıkacak olan uyuşmazlıkların sayısını da en aza indirecektir.

Toplumun gelişmesi ile birlikte farklı uyuşmazlıklar da ortaya çıkabilmektedir. Buna en basit örnek olarak yapay zekâ kavramı gösterilebilir. 19. yüzyılın başında bilişim hukuku gibi bir alan mevcut değilken, şu an bu alanda çalışma yapan birçok kişi bulunmaktadır. Bu durumda hukukun sürekli gelişmekte olduğunun en bariz örneğidir. Toplumun gelişmesiyle farklı uyuşmazlıklar, farklı alanlar ve farklı çözüm yolları ortaya çıkmaktadır. İşte bu sebepledir ki, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları sınırlı sayıda değildir. Günümüzdeki alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, arabuluculuk, uzlaştırma, müzakere, vakıaların saptanması, tarafsız ön değerlendirme ve kısa duruşmadır.

B) ARABULUCULUK

Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri içinde en fonksiyonel ve en etkin yol arabuluculuktur. 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun 2. maddesinin 2. fıkrasına göre arabuluculuk, “Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi” dir.

Bu tanıma göre tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri bir uyuşmazlığı, gönüllü bir şekilde arabulucu vasfını haiz bağımsız ve tarafsız üçüncü bir kişi önüne götürmeleri ve bu doğrultuda müzakere ederek sağlıklı bir iletişim ortamı içinde uyuşmazlığı çözmeye çalıştıkları alternatif uyuşmazlık çözüm yolu arabuluculuktur.

Arabulucu sıfatını kazanabilmek için hukuk fakültesinden mezun olmanın yanında iletişim teknikleri ve müzakere sürecinin nasıl yürütüleceği ile ilgili eğitim alınması da gerekmektedir (HUAK m. 22). Bu durum arabuluculuk kurumu ile taraflar arasındaki iletişimin sağlanmasının amaçlandığının Kanunda yansımış bir göstergesidir. Gerçekten de, arabulucu uyuşmazlık hakkında karar vermeyip, yalnızca etkin iletişim teknikleri kullanarak bağımsız ve tarafsız bir şekilde taraflar arasındaki müzakere ortamının verimli olmasını sağlayarak uyuşmazlığın tarafların kendi aralarında çözülmesine katkı sağlamalıdır. Arabulucu tarafları herhangi bir çözüme zorlayamaz. Arabuluculuk sayesinde taraflar üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri uyuşmazlıkları mahkemeye taşımayacak ve bu sayede yargıdaki iş yükü azalacaktır. Hiç şüphesiz tarafların arabuluculuk görüşmeleri esnasında anlaşamamaları halinde dava hakları devam etmektedir.

Arabuluculuk kurumuna hâkim birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkeler,

• Gönüllülük ilkesi,
• Arabulucunun bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesi,
• Eşitlik ilkesi
• Gizlilik ilkesi,
• Bizzat hazır bulunma ve taraf hâkimiyeti,

olarak sayılabilir.

Arabuluculuk faaliyeti ile amaçlanan taraflar arasında uygun müzakere ortamının sağlanması ve tarafların kendi çözümlerini kendileri üretirken arabulucu kontörlü altında bu işlemlerin yerine getirilmesi olduğundan kurumun niteliği gereği en önemli ilkeler gönüllülük ve eşitlik ilkesidir. Zira tarafların eşit olmaması durumunda sürecin işleyişi olumsuz etkilenecek, özgür ve rahat bir müzakere ortamı sağlanamayacaktır.

Arabuluculuğa hâkim olan ilkeler Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun ikinci bölümünde Arabuluculuğa İlişkin Temel İlkeler başlığı altında mevzuatımızda yer bulmuştur.