Sözlü sınavlar ve yetenek sınavları adayların çeşitli yeteneklerini tespit etmek için başvurulan ölçme yöntemlerinden biridir. Sözlü sınavlar, ilkokuldaki sözlüden mesleğe girme veya yükselme sınavlarına kadar hayatımızın pek çok anında karşımıza çıkmaktadır. Öğrencilere yapılan sözlü sınavlar, yüksek lisans ve doktora giriş sınavları, memuriyete girişte ve meslekte yükselme sınavları gibi sınavlarda sözlü sınav usulü uygulanmaktadır. Yetenek sınavları ise spor veya sanat dallarında adayların becerilerinin ölçüldüğü sınavlardır. Yetenek sınavları karşılıklı konuşma ve soru cevap şeklinde olmadığından mülakat sınavlarından farklıdır. Konservatuar veya güzel sanatlar gibi uygulamalı alanlardaki sınavlar da bu kapsamdadır.

Doğası gereği sözlü ve yetenek sınavlarının denetimi diğer idari işlemlerden farklılık arz etmektedir. Soru ve cevapların sözlü olması veya anlık ilerleyen bir süreç olması nedeniyle suiistimale açık durumdadır. Adayların değerlendirilmesi ve bu değerlendirmenin denetimi daha zordur.

Yazılı sınavlarda olduğu gibi sözlü sınavlar ve yetenek sınavları da idari işlem niteliğindedir ve Anayasanın 125’inci maddesinde belirtildiği gibi idarenin işlem ve eylemleri yargı denetimine tâbidir. Danıştay çeşitli kararlarında sözlü sınavlar ve yetenek sınavlarının denetimine ilişkin esasları tespit etmiş bulunmaktadır. Başlıca iptal gerekçeleri şunlardır:

• Sözlü sınavın hukuki dayanağının bulunmaması,
• Sınav jürisi veya komisyonlarının usulüne uygun olarak oluşturulmaması,
• Adaya cevap fırsatının tanınmaması,
• Sorular ve yanıtlarının önceden hazırlanmamış olması,
• Adaya verilen notun gerekçelendirilememesi.

Hukuk devleti ilkesinin gereği olarak idare, yaptığı işlemlerinde keyfiliğe yer bırakmayacak şekilde davranmak ve objektif bir değerlendirme yapmak zorundadır. İdare sınavın kayıt altına alınması, tutanakların düzgün tutulması gibi objektif değerlendirmeyi ve denetimi sağlayacak önlemleri almalıdır. Hukuka aykırı olarak yapılan sözlü sınavlar ve yetenek sınavlarına karşı yargı yolu açıktır ve iptali mümkündür.