1. ÇOCUKLA KİŞİSEL İLİŞKİ KURMA HAKKI NEDİR?

Çocukla kişisel ilişki kurma hakkı hem Anayasamızda hem de Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi gibi uluslararası belgelerle güvence altına alınan önemli bir haktır. Nitekim Türk Medeni Kanunu’nun 323. maddesine göre, Ana ve babadan her biri, velâyeti altında bulunmayan veya kendisine bırakılmayan çocuk ile uygun kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkına sahiptir. Çocukla kişisel ilişki kurma hakkı kişiye bağlı bir hak olduğundan bu hakkın bir başkasına devredilmesi veya haktan feragat edilmesi mümkün değildir.

2. KİŞİSEL İLİŞKİ KURMA HAKKINDAN KİMLER YARARLANABİLİR?

Türk Medeni Kanunu’nda çocukla kişisel ilişki kurulması, velâyeti elinde bulundurmayan veya çocuk kendisine bırakılmayan anne ve baba için 323 ve 324. maddelerde, üçüncü kişiler bakımından ise 325. maddede ele alınmıştır.

a. Anne ve Baba ile Kişisel İlişkinin Kurulması:

Anne ve babanın boşanması veya ayrı yaşaması halinde çocukla kişisel ilişki kurulabilir. Velayetin kaldırılması ya da çocuğun başka bir aileye veya kuruma yerleştirilmesi durumlarında da bu ilişki mümkündür.

b. Üçüncü Kişiler ile Kişisel İlişkinin Kurulması:

Olağanüstü hâllerin varlığı hâlinde ve çocuğun üstün yararı gözetilerek, kişisel ilişki kurulması hakkı bazı üçüncü kişilere, özellikle yakın akrabalara da tanınabilir. Bu çerçevede; büyükanne, büyükbaba, üvey anne ya da baba ile evlatlık verilen çocuğun biyolojik ailesi gibi, çocukla kişisel ilişki kurulmasının faydalı olacağı değerlendirilen kişilerle de bu ilişki kurulabilmektedir.

Nitekim Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 14.10.2024 T. 2024/4358 E. 2024/7329 K. Sayılı kararı;

"…Üçüncü kişilerin, koşulları gerçekleştiği takdirde çocukla kişisel ilişki kurma hakkı mevcut ise de kişisel ilişki süresinin anne ve babaya tanınan genişlikte olması beklenemez ise de büyükanne ve büyükbabalarla torunları arasındaki kişisel ilişkinin çocukların bu kişilerle olan aile bağlarını geliştirip güçlendirecek ve bu kişilerin de torun sevgisini tatmalarına elverişli olacak yeterlilikte olması gerekir. Somut olayda, çocuğun yaşı dikkate alındığında, davacı babaanne ile çocuk arasında uygun süreli olacak şekilde kişisel ilişki kurulmamış olması bozmayı gerektirir." şeklindedir.

3. KİŞİSEL İLİŞKİ KURMA HAKKININ YÜKÜMLÜSÜ OLANLAR

1. Boşanma veya ayrılık durumunda, çocuğun velayetini alan anne ya da baba bu hakkın yükümlüsüdür.
2. Velayet hakkı anne ya da babadan biri için kaldırılmışsa, diğer taraf kişisel ilişki kurma hakkının yükümlüsü olur.
3. Her iki ebeveynin de velayet hakkı kaldırılmışsa, bu durumda vesayet makamı (örneğin vasi) yükümlü sıfatını taşır.
4. Çocuk bir aile yanına ya da kuruma yerleştirilmişse, söz konusu aile ya da kurum kişisel ilişki kurma hakkının yükümlüsü kabul edilir.
5. Anne ve baba evlenmemişse, evlilik dışı doğan çocuğun velayetine sahip olan taraf (genellikle anne) bu hakkın yükümlüsüdür.

4. ÇOCUKLA KİŞİSEL İLİŞKİ KURULMASI, YENİDEN DÜZENLENMESİ VEYA TAMAMEN KALDIRILMASI İSTEMLİ DAVALARDA HANGİ MAHKEME YETKİLİDİR?

Kişisel ilişki kurulması talebine yönelik davalarda anne ya da babanın yerleşim yerindeki aile mahkemesi yetkili olduğu gibi, çocuğun fiilen yaşadığı yer aile mahkemesi de yetkili kabul edilmektedir.

Eğer çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair bir mahkeme kararı henüz yoksa, çocuk ile kişisel ilişkiye yönelik bir düzenleme yapılıncaya kadar, velâyet hakkına sahip veya çocuk kendisine bırakılmış kişinin rızası dışında kişisel ilişki kurulamaz. (TMK m. 326/2).

5. KİŞİSEL İLİŞKİ KURULMASINA İLİŞKİN HUKUKİ SINIRLAMALAR

Anne ve baba, çocuğun gelişimini gözeterek, birbirinin kişisel ilişki kurma hakkına saygı göstermekle yükümlüdür. Bu hak çocuğun huzurunu bozacak şekilde kullanılırsa sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Kişisel ilişki kararına uymayan velayet sahibi tarafın, çocuğun yararına aykırılık bulunmaması halinde velayeti değiştirilebilir ve bu durum taraflara ihtar edilir. (TMK m. 326)

Aşağıdaki Yargıtay kararlarında, çocukla kişisel ilişki kurulmasına ilişkin yasal sınırlandırmalara değinilmiştir.

• Çocuğun üstün yararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 22.04.2025 T. 2024/7807 E. 2025/4137 K. sayılı kararı;

"…Kişisel ilişki düzenlenirken göz önünde bulundurulması gereken temel ilke, "Çocuğun üstün yararı"dır (Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme m.3; Çocuk Haklarının Kullanılmasına ilişkin Avrupa Sözleşmesi m.l; 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun (4721 sayılı Kanun) m. 339/1, 343/1, 346/1; Çocuk Koruma Kanunu m.4/b). Çocuğun üstün yararı belirlenirken onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişiminin sağlanması amacının gözetilmesi gereklidir. Ana ve babanın yararları, ahlaki değer yargıları, sosyal konumları gibi durumları çocuğun üstün yararını etkilemediği ölçüde göz önünde tutulur."

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 22.04.2025 T. 2024/7807 E. 2025/4137 K. sayılı kararı;

"…İlk Derece Mahkemesince alınan sosyal inceleme raporlarında çocuklar uzmana anneleri ile ilgili olumsuz beyanlarda bulunmuşlar ve anneleri ile görüşmek istemediklerini söylemişlerdir. Uzman da anne ile çocuklar arasında ilk aşamada asgari düzeyde kişisel ilişki kurulmasının çocuklar için uygun olduğunu raporlamıştır. Sosyal inceleme raporları ve toplanan delillerle kadına yüklenen ve çocukları da ilgilendiren kusurlu davranışlar dikkate alındığında anne ile çocuklar arasında asgari düzeyde kişisel ilişki kurulması gerekirken uzun süreli kişisel ilişki kurulması çocukların üstün yararına uygun olmayıp, bozmayı gerektirmiştir."

• Anne veya babanın TMK 324/1 kapsamındaki yükümlülüklere aykırı davranması

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 23.02.2015 T. 2014/17934 E. 2015/2505 K. sayılı kararı;

"…Kişisel ilişki sebebiyle çocuğun huzuru tehlikeye girer veya ana ve baba bu haklarını yasada öngörülen (TMK. md. 324/1) yükümlülüklerine aykırı olarak kullanırlar veya çocuk ile ciddi olarak ilgilenmezler ya da diğer sebepler varsa hâkim tarafından kişisel ilişki kurma hakkı reddedilebilir veya kendilerinden alınabilir. (TMK. md.324/2). Davalının öngörülen şekilde bir davranışı gerçekleşmediği halde, çocukların yaşları ve anne bakım ve şefkatine muhtaç oldukları gerekçesiyle, küçükler R. ve Z. ile davalı babası arasında " bu aşamada kişisel ilişki kurulmasına yer olmadığına " şeklinde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırıdır."

• Çocukla ilgilenilmemesi veya diğer önemli sebeplerin varlığı hâlinde;

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 16.06.2021 T. 2021/3937 E. 2021/4976 K. sayılı kararı;

"…Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerden, davalı-davacı babanın ortak çocuklara karşı cinsel istismar eyleminde bulunduğu iddiası ile ortak çocuklar ile baba arasındaki kişisel ilişkinin kaldırılması talepli dava açıldığı anlaşılmıştır. Davalı-davacı tarafından verilen cevap dilekçesinde eylemin gerçekleşmediğine ilişkin yer alan bazı beyanlar hayatın olağan akışına aykırıdır. Ayrıca davacı-davalı annenin olay sonrasında ilgili mercilere başvurduğu, bu başvuru sırasındaki anlatımları, dava dilekçesindeki anlatımları ile tanıklara aktardığı şekliyle olayın oluş biçiminin birebir aynı olduğu görülmektedir. Dinlenen tanıklar da bizzat kişisel ilişkilerinin düzenlendiği çocukların ağzından cinsel istismara uğradıklarını duyduklarını beyan etmişlerdir. Ayrıca mahkeme tarafından Devlet Hastanesi’nden aldırılan raporda "...’e travma sonrası stres bozukluğu teşhisi” konulduğu bilgisi yer almaktadır. Her ne kadar davalı-davacı baba hakkında yapılan soruşturma sonrasında yeterli delil olmadığından bahisle kovuşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar verilmişse de, tanık ifadeleri, hastane raporu ve uzman raporu uyarınca, çocukların huzurunun davalı-davacı baba ile kişisel ilişki nedeniyle ciddi olarak tehlikeye girdiği ve çocuklar ile baba arasında kişisel ilişki kurulmasının çocuğun üstün yararına uygun olmadığı anlaşılmaktadır. Bu itibarla, çocuklar ile baba arasındaki kişisel ilişki kurulması doğru görülmemiş ve kararın bozulmasını gerektirmiştir.”

6. ÇOCUKLA KURULAN KİŞİSEL İLİŞKİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ İSTEMİ DAVASI

Çocuğun yaşı, eğitimi ve sağlığı gibi koşullar değiştikçe, kişisel ilişkinin yeniden düzenlenmesi her zaman mümkündür. Ancak kişisel ilişki kararı, uygulanmasını zorlaştıracak şekilde belirlenmemelidir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 08.04.2025 T. 2024/10616 E. 2025/3372 K. sayılı kararı;

"… Somut olayda, velayeti annede olan çocuk ile baba arasında kurulan kişisel ilişki süresi, çocuğun artık dört yaşına yakın olduğu değerlendirildiğinde yetersiz görülmüştür. Çocuk ile baba arasında babalık duygularını tatmine elverişli, çocuğun da baba sevgisi ve şefkatini tatmasına yeterli, annenin velayet hakkını da engellemeyecek şekilde daha uygun süreli kişisel ilişki tesisi gerekirken, yazılı şekilde hüküm kurulması doğru bulunmamıştır." şeklindedir.

7. ÇOCUKLA KURULAN KİŞİSEL İLİŞKİNİN KALDIRILMASI İSTEMİ DAVASI

Kişisel ilişki çocuğun huzurunu bozuyorsa, anne ya da baba bu hakkı sorumluluklarına aykırı biçimde kullanıyorsa, çocukla yeterince ilgilenmiyorsa veya başka önemli nedenler varsa, kişisel ilişki kurma hakkı sınırlandırılabilir ya da tamamen sona erdirilebilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 24.02.2025 T. 2024/4537 E. 2025/1884 K. sayılı kararı;

"…Velâyet ve kişisel ilişki düzenlemesi kamu düzenine ilişkin olup re ‘sen incelenmesi gereken konulardandır. Bu nedenle, Mahkemece kişisel ilişki konusunda yapılan değerlendirmede çocuğun üstün yararı ilkesi yeterince gözetilmeden hüküm tesis edildiği; zira davalı erkek hakkında dosya kapsamına yansıyan olgular dikkate alındığında, müşterek çocukların korunması için gerekli tedbirlerin yeteri kadar değerlendirilmediği; çocuğun üstün yararı ilkesine aykırı şekilde kişisel ilişki kurulmasına karar verildiği görülmektedir. Oysa velâyet ve kişisel ilişki düzenlemeleri belirlenirken çocuğun ruhsal ve fiziksel sağlığı öncelikli olarak dikkate alınmalıdır. Bu itibarla, İlk Derece Mahkemesinin kişisel ilişki kararının kamu düzenine ve hukuka uygun olmadığı anlaşıldığından hükmün bu yönden re ‘sen bozulmasına karar verilmiştir." şeklindedir.