A. Fotoğrafın Tanımı

Fotoğraf sözcüğü Yunanca “photos” ve “graphos” kelimelerinin birleşiminden türetilmiş olup, “photos” ışık, “graphos” ise çizmek anlamına gelmektedir. Buradan hareketle fotoğrafı, ışıkla çizmek, ışık aracılığıyla bir şeyi tespit etmek olarak kavramlaştırmak mümkündür. Mevcut bir varlığın veya nesnenin görüntüsü bir makine vasıtasıyla tespit edilerek fotoğraf oluşmaktadır. Yasal düzenlemelere baktığımızda ise fotoğrafın yapılmış açık bir tanımının bulunmadığını, bu hususunun uygulama ve yargısal içtihatlara bırakıldığı ifade etmek gerekir.

Fotoğraf emek ürünü olarak ortaya çıkmakta olup, bu emeğin korunması hukukun bir konusunu oluşturmaktadır. Bu konuda fotoğraf sahibinin önemli güvencelerinden biri 5846 sayılı Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)’dur. Yine fotoğraf sahibinin ortaya koyduğu ürün, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu gibi genel hukuki düzenlemeler tarafından da hukuki koruma altındadır.

Fotoğrafının haksız ve hukuksuz bir şekilde çekilmesi ve kullanılmasıyla maddi ve manevi zarar gören kişiler de hukuki korumadan yararlanmakta olup, kişilerin özel hayatının ihlal edilmemesi büyük önem arz etmektedir.

B. Fotoğrafın Eser Niteliği

İster fotoğraf makinesi ile çekilsin, isterse cep telefonu ile çekilsin bir makine vasıtasıyla mevcut bir varlığın veya nesnenin fotoğraf olarak kabul edilmektedir. Ancak gerek uygulamada gerekse yasal anlamda her fotoğraf, eser olarak kabul edilmemektedir.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m.1/B’de eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim, edebiyat, musiki, sinema ve güzel sanatlar mahsulü ürünler olarak tanımlanmaktadır. Bir eserin varlığından söz edebilmek için, öncelikle dış dünyada algılanabilir olması gerekir. (Yargıtay Ceza Genel Kurulu 19.06.2018 t. 2017/19-642 E., 2018/295 K.) Fotoğraf bu özelliği taşımaktadır. Şayet bir fotoğraf, sanat eseri kapsamında değerlendirilecek olursa hukuken kapsamlı bir korumaya sahip olacaktır. Bu durumda fotoğraf sahibi hem manevi hem de mali haklara sahip olarak eserini ve şahsını güçlü bir şekilde koruyabilecektir.

Kanunun belirlediği eserler kategorisine baktığımızda fotoğrafın m.2/3 çerçevesinde ilim ve edebiyat eseri olarak, m.4 kapsamında ise güzel sanat eseri olarak hukuki korumadan yararlanacağını belirtmek gerekir.

• FSEK 2/3 maddesinde ilim ve edebiyat eserleri arasında, “bedii vasfı yani estetik vasfı bulunmayan, her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleri” de sayılmıştır.

Bu hükmü kapsamında bir fotoğrafın kanunun korumasından yararlanacak bir eser niteliğinde olup olmadığı hususunun kanunun 1/B maddesi hükmüyle birlikte değerlendirerek sahibinin özelliklerini taşıyıp taşımadığının tespitinin de önem arz ettiğini ifade etmek gerekir

• Eğer fotoğrafın aynı zamanda estetik niteliği de varsa, fotoğraf sadece ilim ve edebiyat eseri olarak değil ayrıca FSEK madde 4 kapsamında güzel sanat eseri olarak da korunmaktadır. FSEK 4/b.5 maddesinde güzel sanat eserleri başlığı altında “estetik değere sahip olan fotografik eserler ve slaytlar” da sayılmıştır.

Bir eserin varlığından söz edebilmek için, sahibinin hususiyetini taşımasından söz edilmektedir. Yargısal içtihatlar incelendiğinde bir fotoğrafın hususiyet taşıyıp taşımadığı, fotoğraf çeken kişinin bakış açısına göre değil, sanata ve fotoğrafa ait genel kurallara, estetik değerlere, kompozisyon kurallarına ve objektif kurallara göre belirlenmektedir. Fotoğrafın eser niteliğine sahip olabilmesinin kriterlerini şöyle sıralamıştır:

1. Fotoğrafın estetik değerinin olup olmaması,
2. Fotoğrafın rutin ve sıradan olandan farklı olup olmaması,
3. Fotoğrafı çekenin bireysel düşünüş biçimi ve bakış tarzını ya da sanatsal ifade gücünü yansıtır nitelikte olup olmaması,
4. Çekim yapabilmek ve sonuç olarak fotoğraf elde edebilmek için olağandışı bir tertip ve çekim tekniği olup olmadığı,
5. Fotoğrafın sıradan bir etki yaratıp yaratmadığı,
6. Bazı eserlerin diğer eser türlerine göre hususiyet verme imkanının daha kısıtlı olduğundan bu hususunda göz önünde tutulması gerektiği,
7. Fotoğraf çekimi sırasında yapılan hazırlığın, kompozisyonun ve fotoğrafa ait unsurların özel bir fikri gerektirip gerektirmediği.