Kira sözleşmeleri, belirli veya belirsiz bir süre için yapılan, kira verenin bir şeyin kullanılmasını veya yararlanılmasını kiracıya bırakmayı taahhüt ettiği, kiracının da buna karşılık belirli bir kira bedeli ödemeyi üstlendiği sözleşmelerdir. Kira sözleşmelerinde geçerlik açısından bir şekil şartı bulunmamakta olup, bu sözleşme yazılı veya sözlü olarak yapılabilmektedir. Taşınmaz kültür varlıklarının kiralanması bakımından ise özel birtakım şartlar ve süreçler öngörülmüştür. Bu konuda 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu’nun 14’üncü maddesinde temel düzenleme mevcuttur. Bu düzenleme şöyledir:

“Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının intifa haklarının, belirli sürelerle kamu hizmetlerinde kullanılmak üzere, Devlet dairelerine, kamu kurum ve kuruluşlarına, kamu menfaatine yararlı milli derneklere bırakılması veya gerçek ve tüzelkişilere kiraya verilmesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iznine tabidir.

Anılan varlıklardan, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yönetim ve denetiminde bulunan mazbut ve mülhak vakıflarla, 7044 sayılı Aslında Vakıf Olan Tarihi ve Mimari Kıymeti Haiz Eski Eserlerin Vakıflar Umum Müdürlüğüne Devri Hakkındaki Kanunla yönetimi Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilen vakıf mallarının kamu hizmetlerinde kullanılmak üzere Devlet dairelerine, kamu kurum ve kuruluşlarına ve kamu yararına çalışan milli derneklere, belirli sürelerle intifa haklarının bırakılması veya gerçek ve tüzelkişilerce karakterine uygun kullanılmak şartı ile kiraya verilmesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yetkisindedir.

Yukarıda belirlenen korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını kullananlar, bunların bakım, onarım ve restorasyon işlerini bu Kanunda belirlenen esaslara göre yapmak ve bunun için gerekli masrafları karşılamakla yükümlüdür.”

Kültür varlıkları, özel mülkiyete tabi bile olsalar 2863 sayılı Kanunun 5’inci maddesine göre devlet malı niteliğinde sayıldıkları için, kiralanmaları ile ilgili bir durumda şu hususlar göz önünde bulundurulmak durumundadır:

• Bakanlık, malikin de üstünde bir yetki ile taşınmaza müdahale hakkına sahiptir.
• İzin merci, koruma bölge kurullarıdır.
• Kiracı, basit ve gerekli müdahaleleri bile kuruldan izin almadan yapamaz.
• Kiracı, fonksiyon değişikliği için mülk sahibinin muvafakati yanında koruma kurullarından da onay almak durumundadır.
• Kiracı, taşınmaza sağlanacak mali yardımları malik izniyle ilgili birimlerden talep edebilir.
• Bu hususlar dışında kira hukukuna ilişkin genel hususlar geçerlidir.

Kamunun mülkiyetinde olan taşınmaz kültür varlıkları ise Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın uygun görüşü alınarak, Maliye ve Hazine Bakanlığı’nca “Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının Kiralanmasına Dair Yönetmelik” hükümlerine göre kiraya verilebilmektedir.

Söz konusu yönetmeliğin yasal dayanağı 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 73’üncü maddesidir. Buna göre kiraya verme ihalesi “pazarlık usulü” yöntemine göre yapılmaktadır. Öncelikle kiraya verilecek taşınmaz malın bulunduğu yer Milli Emlak Müdürlüğü/Mal Müdürlüğü’nce, mahallindeki Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilatı ile temasa geçilmekte ve “Taşınmaz Mala Ait Tespit ve Tahmin Edilen Bedel Hesap Tutanağı” düzenlenmektedir. Tespit edilen bedel ne olursa olsun Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan kiralama için ayrıca izin alınması şarttır. Bu süreçte “Devlete Ait Taşınmaz Mal Satış, Trampa, Kiraya Verme, Mülkiyetin Gayri Ayni Hak Tesis, Ecrimisil ve Tahliye Yönetmeliği” hükümleri de titizlikle göz önünde bulundurulmaktadır. Özetle vurgulamak gerekirse, taşınmaz kültür varlıklarının kiralanması sürecinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın görüşü belirleyici niteliktedir. Maliye ve Hazine Bakanlığı ancak bu görüş kapsamında kiralama ihalesini yapabilmektedir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait taşınmaz kültür varlıklarının kiralanmasında ise “Vakıf Kültür Varlıklarının Restorasyon veya Onarım Karşılığı Kiraya Verilmesi İşlemlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” hükümleri esas alınarak işlemler yürütülmektedir.

Yönetmeliğin 24’üncü maddesinde yapılacak kiralama ihalesinin; açık teklif ihale yöntemi, belli istekliler arasında davet usulü ihale yöntemi, doğrudan kiraya verme ihale yöntemi ve pazarlık usulüyle ihale yöntemlerinden birine dayanılarak yapılabileceği belirtilmiştir.

Şunu da belirtelim ki; Vakıflar Genel Müdürlüğü ile idare, vakıflara ait taşınmaz kültür varlıklarını restorasyon veya onarım karşılığı da kiraya verebilmektedir. Bu durumda kiralayan gerekli restorasyon ve onarımı yaptıktan sonra, belirlenen sürede kiralanan taşınmaz kültür varlığını işletir ve süre sonunda herhangi bir bedel ve hak talep etmeksizin taşınmazı ilgili bölge müdürlüğüne devreder. Bu surette kiralamalarda süre yirmi yıla kadarsa Vakıflar Genel Müdürü yetkilidir. Şayet süre kırk dokuz yıla kadarsa Vakıflar Meclisi yetkilidir. Böylesi bir kiralama durumlarında restorasyon ya da onarımın kontrolü bölge müdürlüklerinin uzman personeli tarafından yapılmaktadır.

Özetle, taşınmaz kültür varlıklarının kiralanması ihalesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın uygun görüşü belirleyicidir. İhale sonrası kullanımlarında da kültür varlıklarının kiralama esaslarına uygun olarak kullanılıp kullanılmadığı da yine bakanlığa bağlı bölge müdürlüklerince titizlikle kontrol edilmektedir. Ayrıca bu tür yerleri kiralayanlar basit onarımlarda bile hem mülk sahibinin hem de ilgili kurulların görüşünü almak zorundadır.