Kültür varlıklarının korunması ve yaşatılması tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gittikçe üzerinde titizlikle durulan bir konu haline gelmiştir. Türkiye’de kültür varlıklarının korunması amacıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ile “Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları” oluşturulmuştur.

A. Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu

Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı’nın başkanlığında kurulan on altı üyeli kurulda diğer üyeler şu şekilde tespit edilmektedir:

• Cumhurbaşkanınca, Cumhurbaşkanlığından görevlendirilecek bir üye,
• Kültür ve Turizm Bakanınca Bakanlıktan görevlendirilecek üç üye,
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Tabiat Varlıkları Koruma Genel Müdürü,
• Orman Genel Müdürü veya yardımcısı,
• Vakıflar Genel Müdürü veya yardımcısı,
• Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü veya yardımcısı,
• Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü veya yardımcısı,
• Koruma Bölge Kurulu üyelerinden Kültür ve Turizm Bakanlığınca seçilecek altı üye.

Kurul, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün oluşturduğu gündem üzerine başkanın çağrısı ile toplanmakta ve salt çoğunlukla karar vermektedir. Kurula Kültür ve Turizm Bakanı’nın da başkanlık etmesi mümkündür. Ancak bakanın oylamaya katılma hakkı bulunmamaktadır. Öte yandan gündemdeki konu ile ilgili kişisel ya da üçüncü dereceye kadar kan ve sıhriyet hısımlarının menfaat ilişkisi bulunan üye, toplantıya katılamamakta ve oy kullanamamaktadır. Kurul, kararına/görüşüne ihtiyaç duyulduğu her ortamda başkanın çağrısı üzerine toplanabilmektedir.

Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun başlıca görevleri de şu şekildedir:

• Koruma ve restorasyon ilkelerini belirleyen ilke kararlarının alınması.
• Koruma Bölge Kurulları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak.
• Koruma Bölge Kurullarınca alınan kararlar şayet uygulamada soruna yol açmışsa Bakanlığa konuya ilişkin görüş bildirmek. Bu görüş bağlayıcı nitelikte değildir.
• Değişik bakanlıklardan kültür varlıkları ile ilgili olarak gelen konular üzerine kararlar almak.
• Yerel yönetimlerden ve diğer kurum ve kuruluşlardan gelen talepleri değerlendirip karara bağlamak.
• Koruma bölge kurullarınca alınan kararlara yapılan itirazları inceleyip karara bağlamak.

Tüm bu görevler içinde Koruma Yüksek Kurulu’nun gündemini en çok meşgul eden konu, koruma bölge kurullarınca alınan kararlara yapılan itirazlar oluşturmaktadır.

Son olarak Koruma Yüksek Kurulu’nun aldığı ilke kararlarına birkaç örnek vermek suretiyle bu konuyu bağlayalım:

• 660 nolu İlke Kararı: Taşınmaz Kültür Varlıklarının Gruplandırılması, Bakım ve Onarımları
• 702 nolu İlke Kararı: Kentsel Arkeolojik Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları
• 729 nolu İlke Kararı: Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun Anıt-Heykeller ile İlgili İlke Kararı
• 731 no.lu İlke Kararı: Vakıflar Genel Müdürlüğü İdare ve Denetiminde Olan Cami, Mescit, Türbe vb. Kültür Varlıklarının Müdahale Biçimleri, Uygulama ve Denetimi

B. Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları

Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenen bölgelerde faaliyet göstermektedir. Her bir kurula Bakanlıkça arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari ve şehir plancılığı konularında uzmanlaşmış kişilerden yedi kişi görevlendirilmektedir. Ayrıca yerelden de kurula görevlendirmeler yapılmaktadır. Şöyle ki;

• Belediye başkanı veya teknik temsilcisi,
• Valilik teknik temsilcisi,
• Vakıflar Bölge Müdürü veya teknik temsilcisi,
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı temsilcisi,
• Müze müdürü.

Kurul belirli olan gündeme göre toplantılar yapmakta ve şu hususlarda kararlar almaktadır:

• Bakanlıkça tespit edilen/ettirilen korunması gerekli kültür varlıklarının tescilini yapmak.
• Korunması gerekli kültür varlıklarının gruplandırılmasını yapmak.
• Koruma amaçlı imar planları ile bunların her türlü değişikliklerini inceleyip karara bağlamak.
• Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının koruma alanlarının tespitini yapmak.
• Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarından özelliklerini kaybetmiş olanların tescil kaydını kaldırmak.
• Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları ve koruma alanları ile sit alanlarına ilişkin uygulamaya yönelik kararları almak.

Koruma Bölge Kurulları, “Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüklerinin Çalışma Esasları ile Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Çalışmalarına İlişkin Yönerge” esaslarına göre faaliyetlerini yürütmektedir. Özetle; Kurul üyeleri, kurul müdürü ve kurul raportörlerinden oluşan koruma bölge kurulları kültür varlıklarının korunmasında çok önemli bir işleve sahiptir. Kurulun kararları idari yargı yerlerinin denetimine tabidir. İdare mahkemelerince verilen iptal kararları da geriye yürür niteliktedir.