Türk Ticaret Kanunu (TTK.)’nda düzenlenen can sigortaları, insan hayatına yönelik ölüm, kaza, hastalık, sakatlık ve yaşlılık gibi rizikoları teminat altına almaktadır. Kanun’da can sigortaları başlığı altında hayat sigortası, kaza sigortası, hastalık ve sağlık sigortası düzenlenmiştir. Can sigortalarından hayat sigortası ve hastalık sigortası tipik bir meblağ sigortası olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür sigortalarda sigortacı, rizikonun gerçekleşmesi halinde sözleşmede kararlaştırılan meblağı ödemektedir.

A. HAYAT SİGORTASI

TTK.’nun 1487’nci maddesinde hayat sigortası şöyle tanımlanmıştır: “Hayat sigortası ile sigortacı, belli bir prim karşılığında, sigorta ettirene veya onun belirlediği kişiye, sigortalının ölümü veya hayatta kalması halinde, sigorta bedelini ödemeyi üstlenir.”

Hayat sigortasında lehtar tayini, prim ödeme borcu, beyan yükümlülüğü ve rizikonun gerçekleşmesinde kusur konuları önem arz etmektedir.

1. Lehtar

Lehtar, lehine sigorta sözleşmesi yapılan kişidir. Lehtar sigortacıdan edimi isteme ve tahsil yetkisine haiz kişidir.

2. Prim Ödeme Borcu

Hayat sigortalarında TTK.’nun 1500’üncü maddesi gereği en az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiş olan sigorta sözleşmelerinde, sigorta ettirene istediği zaman sigortadan ayrılma hakkı tanınmıştır. Sigorta ettirenin ayrılma hakkını kullanması ile sigorta sözleşmesi sona erer ve sigorta ettirene ayrılmanın istenildiği andaki genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun bir biçimde hesaplanan “ayrılma değeri” ödenir.

Öte yandan yine en az bir yıldan beri yürürlükte olan ve bir yıllık primi ödenmiş olan sigorta sözleşmelerinde, sigorta ettirenin istemesi halinde sigortacı, istem anındaki genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun bir biçimde hesaplanan değer üzerinden sigortalıya ödünç vermek zorundadır.

En az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiş olan sigorta sözleşmelerinde daha sonra prim borcunun yerine getirilmemesi durumunda sigorta sözleşmesi “prim ödemeden muaf sigorta” olarak yürürlükte kalmaya devam eder. Bu tür sigortada rizikonun gerçekleşmesi halinde sigorta bedeli, ödenen primle sözleşme uyarınca ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödenir.

3. Beyan Yükümlülüğü

Beyan yükümlülüğü ile ilgili de TTK.’da bazı özel düzenlemeler mevcuttur. Buna göre; örneğin, sözleşmenin yapılması sırasında sigortalının yaşının gerçeğe aykırı bildirilmesi sonucu prim düşük belirlenmişse, sigorta bedeli, gerçek yaşa göre alınması gereken primin, belirlenen prime olan oranına göre ödenecektir. Şayet indirimden önce riziko gerçekleşip sigorta bedeli ödenmişse, sigortacıya ödediği fazla kısmı faiziyle birlikte geri isteme hakkı tanınmıştır. Primin gerçek yaşa göre fazla belirlenmiş ve ödenmiş olması durumunda, sigorta bedelinin ödenen prime göre arttırılması öngörülmüştür. Şayet artırımdan önce sigorta bedeli ödenmiş ise eksik kısım sigortacı tarafından ödenecektir.

Hayat sigortalarında yenilemeler de dahil olmak üzere, sözleşmenin yapılmasından itibaren beş yıl geçmişse sigortacı, beyan yükümlülüğünün ihlal edilmiş olmasından dolayı sözleşmeden cayamaz, sadece prim farkı isteyebilir. Şayet sigorta ettiren prim farkını ödemeyi kabul etmezse, sigortacı riziko gerçekleştiğinde ödenen prim ile ödenmesi gereken prim arasındaki oranı dikkate alarak sigorta bedelini öder. Ancak sigortalı beyan yükümlülüğünü kasıtlı olarak ihlal edilmişse sigortacının fesih ve cayma hakkı vardır.

4. Rizikonun Gerçekleşmesinde Kusur

Sigorta ettiren ve sigortalı tazminat alabilmek için rizikonun gerçekleşmesine kasten sebep olmuşlarsa, sigortacı tazminat borcundan kurtulacak ve aldığı primleri de geri vermek zorunda değildir.

Bu hususta intihar konusuyla ilgili TTK.’nun 1503’üncü maddesinde özel düzenleme mevcuttur. Şöyle ki; sigortalı, yenilemeler de dahil olmak üzere en az üç yıldan beri devam eden ve ölüm ihtimaline karşı yapılan bir sözleşmede, bu süre geçtikten sonra intihar ederse veya intihara teşebbüs sonucu ölürse, sigortacı sigorta bedelini ödemek zorundadır.

İntiharın üç yıldan önce gerçekleşmesi halinde ise, sigortacının sigorta bedelini ödeyip ödemeyeceği, intiharın sebebine bakılarak belirlenecektir. Buna göre eğer intihar ya da intihara teşebbüs sonucu ölüm, akli melekelerdeki bir rahatsızlık sonucu gerçekleşmiş ise sigortacı sigorta bedelini ödeyecektir.

TTK. 1504’üncü maddesinde rizikonun gerçekleşmesinde kusur konusunda çok özel düzenlemeler mevcuttur:

• Sigorta ettiren, sigorta bedelini ödeme borcunun doğmasını sağlamak amacıyla sigortalıyı öldürür veya öldürülmesine suç ortaklığı ederse, sigortacı bedel ödeme borcundan kurtulur.
• Lehtar, sigortalıyı öldürmüş veya onun öldürülmesinde herhangi bir şekilde suç ortaklığı etmişse, sigorta bedelinden mahrum kalır. Bu bedel ölenin mirasçılarına ödenir.

B. KAZA SİGORTASI

TTK. 1507’nci maddesine göre kaza sigortası, sigortacının, belli bir prim karşılığında, riziko şahsının uğrayacağı kaza sonucu ölüm, geçici ya da sürekli engellilik veya iş göreme halleri için sigorta himayesi sağladığı bir can sigortasıdır.

TTK’nın 1508’inci maddesi ile sigortacının şayet aksi kararlaştırılmamışsa, poliçede yazılı bedelden başka, sigortalının yaptığı tedavi giderlerini de ödemekle yükümlü olduğu hükme bağlanmıştır.

C. HASTALIK SİGORTASI

TTK 1512’nci maddesi gereğince hastalık sigortası, sigortacının sözleşmede öngörülen hastalıklardan birinin veya birkaçının, sözleşme süresi içinde gerçekleşmesi veya ortaya çıkması hali için sigorta teminatı sağladığı bir sigorta türüdür. Teminatın, aksi kararlaştırılmamışsa, hastalıklardan sadece birinin gerçekleşmesi hali için verildiği kabul edilir. Sözleşmede birden fazla hastalık belirtilmişse kural olarak bunlardan birinin gerçekleşmesi halinde riziko gerçekleşmiş sayılır ve sigortacı, sigorta bedelini ödemek zorundadır.

D. SAĞLIK SİGORTASI

TTK’nın 1513’üncü maddesine göre sağlık sigortası, sigortacının sözleşmede kararlaştırılan prim karşılığında riziko şahsının sağlık durumunun bozulması nedeniyle ortaya çıkan tedavi giderlerin karşılanmasına yönelik teminat sağlayan bir sigorta türüdür. Bu sigorta ile şu haller teminat altına alınır:

• Hastalık sonucu gerekli hale gelen ilaç dahil, her türlü tıbbi bakım, gebelik ve doğum, hastalıkların erken tanısına yönelik ayaktaki incelemeler de dahil sözleşmede kararlaştırılan giderler,
• Tedavinin tıbben yatarak yapılmasının gerekli olduğu durumlarda günlük hastane giderleri,
• Sigortalının, hastalık sonucu çalışamaması nedeniyle elde edemediği kazançlar için kararlaştırılan iş görememe parası,
• Sigortalı bakıma ihtiyaç duyar duruma geldiği takdirde, bakım nedeniyle doğan giderler veya kararlaştırılan gündelik bakım parası.