A. Sigorta Kavramı

Tarihsel süreç içerisinde muhtemel rizikolara karşı kişilerin güvenlik ihtiyacı duyması sigorta kavramının oluşmasında etkili olmuştur. Sigortanın amacı, olası hasara engel olmak değil, bu hasarı grup üyeleri arasında dağıtmak, böylece hasardan doğan yükü grup üyeleri açısından katlanılabilir hale getirmektir. Doğabilecek rizikoya karşı birlikte hareket edilmesi, kişi başına ayrılacak ihtiyat fonu tutarını büyük ölçüde düşürür ve kişi başına hasarın şiddetini azaltır. Tüm bunlardan hareketle sigorta kavramını şöyle tanımlamak mümkündür: sigorta, ileride meydana gelme olasılığı bulunan tehlikeden doğacak zararın giderilmesinin, önceden yapılan prim ödemeleri karşılığında güvence altına alınmasıdır.

Günümüzde ekonomik ve sosyal hayat için son derece önemli hale gelen sigorta konusu, sigorta hukuku kapsamında gelişmekte ve ele alınmaktadır. Türkiye’de de sigorta hukuku alanında başta 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu olmak üzere 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu, 6432 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu, 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu, 4925 sayılı Karayolları Taşıma Kanunu, 6502 sayılı Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanun gibi pek çok yasal düzenleme mevcuttur. Sigorta konusunun bu kadar önemli olması onun bir sözleşmeye dayanmasını da zorunlu kılmaktadır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 1401’inci maddesinde sigorta sözleşmesi şöyle tanımlanmıştır:

“Sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun meydana gelmesi halinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir.”

Buna göre bir sigorta sözleşmesinden söz edilebilmesi için; prim, sigorta menfaati, riziko ve sigorta tazminatı/sigorta bedeli olmak üzere dört unsurun bir araya gelmesi gerekmektedir. Sigortanın varlığından söz edebilmek için öncelikle rizikonun yasalarla ya da sözleşme ile önceden belirlenmesi gerekmektedir. Sigorta konusunun para ile ölçülebilmesi, hasarın da tesadüfi olması, hasarın birliktelikle karşılanması ve hasarın maddi nitelikte ve para birimi ile ölçülebilir olması gerekmektedir. Yasalara ve genel ahlaka aykırı ya da kasıtlı eylemlerden doğacak zararlar sigorta edilemez. Bu nedenle sigorta edilebilir riskin hukuk bakımından sigorta edilebilir nitelikte olması gerekir.

B. Sigorta Türleri

1. Sosyal Sigortalar - Özel Sigortalar

Sosyal sigortalar, toplumun belirli kesimlerini oluşturan kişilerin belirli rizikolara karşı korunması amacıyla, kanunla kurulan kamu kuruluşları tarafından yapılan ve genellikle zorunlu sigortalardır. Türkiye’de sosyal sigortacılık, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) eliyle yürütülmektedir. Bu sigorta türünde sigortalı ile SGK arasında bir sözleşme ilişkisi olmayıp, kişiler belli bir statüye kavuşmakla kendiliğinden sigortalı sıfatını elde etmektedir. Kişilere sosyal sigortaya tabi olma konusunda bir seçme hakkı tanınmamaktadır. Bu tür sigortada ödenen primin tutarı, üstlenilen rizikonun ağırlığına göre değil, sigortalının gelir seviyesine göre belirlenmektedir.

Özel sigortalar ise, sözleşme ilişkisine dayanan, kural olarak zorunlu olmayan ve sigortalanabilir her türlü rizikoya karşı yapılabilen sigortalardır. Özel sigortalarda sigortalı statüsü, özel hukuka tabi sigorta kuruluşları ile yapılan özel sigorta sözleşmeleri ile elde edilir. Sigorta sözleşmesi ile kararlaştırılan prim de sigortacının üstlendiği rizikonun ağırlığı ile orantılı olarak değişmektedir.

2. Zorunlu Sigortalar - İhtiyari Sigortalar

İhtiyari sigorta, isteğe bağlı olarak yaptırılan sigortayı ifade etmektedir. Özel sigortaların çoğu bu kapsamdadır.

Ancak kamu yararı için bazı sigortaların yaptırılması zorunlu hale getirilmiştir. Bunun tipik örneği “zorunlu trafik sigortası” olarak bildiğimiz karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortasıdır. Ayrıca zorunlu deprem sigortası ve maden çalışanları için zorunlu ferdi kaza sigortası bu kapsamdadır.

3. Sabit Primli Sigortalar - Değişken Primli Sigortalar

Rizikonun gerçekleşme ihtimalinde zaman içinde meydana gelen değişikliklere bağlı olarak primlerin yeniden ayarlanmasının söz konusu olması halinde değişken primli, aksi halde sabit primli sigorta söz konusu olmaktadır. Özel sigortalar genellikle sabit primlidir.

4. Kara Sigortaları - Deniz Sigortaları - Hava Sigortaları

Rizikonun ortaya çıktığı ortama göre yapılan bu tasnifte rizikonun meydana geldiği ortam kara sigortaları bakımından kara, deniz sigortaları bakımından deniz ve hava sigortaları bakımında hava olarak karşımıza çıkmaktadır.

5. Şahıs Varlığı Değerlerine İlişkin Sigortalar - Malvarlığı Değerlerine İlişkin Sigortalar

Sigorta sözleşmesi ile teminat altına alınan riziko, kişinin şahısvarlığı değerlerine yönelikse şahıs varlığı değerlerine ilişkin sigorta, malvarlığı değerlerine yönelikse malvarlığı değerlerine ilişkin sigorta söz konusu olmaktadır.

6. Zarar Sigortası - Meblağ Sigortası

Zarar sigortası, rizikonun gerçekleşmesi durumunda sigortalının uğradığı mali zararın karşılanması amaçlanmaktadır.

Meblağ sigortasında ise, rizikonun gerçekleşmesi durumunda sigorta sözleşmesinde kararlaştırılan kadar meblağın sigorta yaptırana ödenmesi gerekmektedir. Bu sigorta türünde rizikonun gerçekleşmesi halinde her zaman zarar ortaya çıkmayabilir ya da zararın objektif olarak hesaplanması mümkün olmayabilir. Bu nedenle rizikonun gerçekleşmesi durumunda sigortacının yerine getireceği edim meydana gelen zarardan bağımsız olarak belirlenmektedir.

7. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndaki Sigorta Türleri

Kanunun 1401’inci ve devamı maddelerinde sigorta hukukuna ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Burada öncelikle zarar sigortaları ve can sigortaları konularının ayrı ayrı düzenlendiğini görmekteyiz. Can sigortaları olarak, hayat sigortası, kaza sigortası, hastalık ve sağlık sigortaları hakkında düzenlemeler mevcuttur. Zarar sigortası olarak da mal sigortalarına ilişkin hükümler bulunmaktadır.