Temyiz isteminin esastan reddi kararlarına karşı 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK.) 308’inci maddesinde bazı olağanüstü kanun yolları mevcuttur. Bunlar; Yargıtay cumhuriyet başsavcısının itiraz yetkisi, bölge adliye mahkemesi cumhuriyet başsavcılığının itiraz yetkisi, Adalet Bakanlığı’nın kanun yararına bozma yetkisi, Yargıtay cumhuriyet başsavcısının kanun yararına başvurması ve yargılamanın yenilenmesidir.

A. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının İtiraz Yetkisi

Temyiz isteminin esastan reddi kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir. Yargıtay cumhuriyet başsavcısı, ceza dairelerince verilen kararların kendisine verildiği tarihten itibaren bir ay içinde sanığın aleyhine itiraz edebilmektedir. Sanığın lehine itirazda ise süre koşulunu aranmaz, cumhuriyet başsavcısı süresiz olarak itiraz yoluna başvurabilir.

İtiraz üzerine dosya, kararına itiraz edilen ceza dairesine gönderilir. Daire mümkün olan en kısa sürede itirazı istemini inceler ve yerinde görürse kararını düzeltir; görmezse dosyayı Yargıtay Ceza Genel Kurulu’na gönderir.

İtiraz, Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nda dosya üzerinden incelenir. Bu arada Yargıtay Ceza Genel Kurulu itiraza konu yapılmayan hususları da inceleyebilir. İnceleme sonucunda itiraz nedenleri yerinde görülmezse itiraz reddedilir.

İtiraz yerinde görülürse Ceza Genel Kurulu daire kararını kaldırır ve yerinde görülen nedenlere göre karar verir. Genel kurul davanın düşmesine veya kararın düzeltilmesine karar verebilir. Ceza Genel Kurulu’nun itiraz üzerine verdiği bozma kararına dosyanın gönderildiği mahkeme direnebilir. Direnme kararının temyizi durumunda inceleme Ceza Genel Kurulu’nda yapılır ve verilen karar kesindir.

B. Bölge Adliye Mahkemesi Başsavcılığının İtirazı

CMK m.308/A hükmünce; Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kesin nitelikteki kararlarına karşı, bölge adliye mahkemesi başsavcılığı, re’sen veya istem üzerine, kararın kendisine verildiği tarihten itibaren bir ay içerisinde kararı veren daireye itiraz edebilir. Sanığın lehine itirazda süre aranmaz.

Daire, en kısa sürede itirazı inceler ve yerinde görürse kararı düzeltir. Görmezse dosyayı itirazı incelemek üzere ceza daireleri başkanlar kuruluna gönderir. Söz konusu itiraza ilişkin olarak, kararına itiraz edilen dairenin başkanı veya görevlendireceği üye tarafından kurula sunulmak üzere bir rapor hazırlanır. Kurulun itirazın kabulüne dair kararları, gereği için dairesine gönderilir. Kurulun verdiği kararlar kesindir.

Bu itiraz yoluna ancak, bölge adliye mahkemelerinin ceza dairelerinin verdiği kesin nitelikteki kararlarına karşı gidilebilir. Söz konusu ceza dairelerinin temyizi mümkün kararları için bu yola başvurulamaz.

İtiraz, ceza dairelerinin kararlarındaki maddi ve usuli hukuka aykırılıklara karşı yapılmaktadır. Sonuca etkili olmayan hukuka aykırılıklar için itiraz yoluna başvurulmaması gerekir.

C. Kanun Yararına Bozma

Kanun yararına bozma, hakim veya mahkeme tarafından verilen ve istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen karar veya hükümlere karşı gidilen bir kanun yoludur.

Kanun yararına bozma isteminde bulunma yetkisi kural olarak Adalet Bakanlığı’na aittir. İlk derece cumhuriyet başsavcılıklarının bu konuda bir yetkisi yoktur. Kendilerine bu konuda yapılan başvuruları Adalet Bakanlığı’na bildirirler. Bakanlık da ilgili yazıyı ve dosyayı inceledikten sonra, kanun yararına bozma yoluna gidilmesi gerekiyorsa dosyayı Yargıtay cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Yoksa dosyayı geldiği yere iade eder. İstemin reddine ilişkin Bakanlık yazısı istemde bulunana tebliğ edilir. Aynı konu ve gerekçelerle yeniden başvuru yapılamaz. Ancak başka hukuki sebeplerle bu yola yeniden başvurulması mümkündür.

Gerek maddi hukuka gerekse yargılama hukukuna ilişkin aykırılık hallerinde kanun yararına bozma yoluna gidilebilir. Hüküm ya da kararın gerekçesinde yer alan hatalar için bu yola gidilmez. Şayet hukuka aykırılığı çözmek için başka yol kalmamışsa bu yola gidilir.

Kanun yararına bozma hükmün hukuki sonuçlarını değiştirmemekte, tarafların lehine veya aleyhine sonuç doğurmamaktadır. Bozma kararı sonrasında ilk derece mahkemesi bozmaya gerekçe gösterilen hukuka aykırılıklar bakımından yeniden maddi vaka tespitleri yaparak ve bozma kararında belirtilen eksikliği gidererek yeni bir hüküm vermektedir.

Kanun yararına bozma sonucunda verilen mahkûmiyet hükmü veya önceki hükümde değişiklik yapan tüm hüküm ve kararlar adli sicile kaydedilir.

D. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının Kanun Yararına Başvurması

Yargıtay cumhuriyet başsavcısına tanınan bu yetki, hakim ve mahkemelerce verilip istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen karar veya hükümlerdeki hukuka aykırılığı gidermeyi amaçlayan bir kanun yoludur.

Bu şekilde kesinleşmiş bir hükümde, hükümlünün cezasının kaldırılması ya da daha hafif bir cezanın verilmesini gerektiren hukuka aykırılık bulunduğunu öğrenen Yargıtay cumhuriyet başsavcısı, Adalet Bakanlığı tarafından aynı konuda başvuru yapılmamışsa hükmün bozulması amacıyla Yargıtay ceza dairesine yazı yazar. İlgili dairede konuyu yeniden inceler ve ret ya da kabul yönünde bir karar verir. Ona göre yeni bir hüküm oluşturur.

E. Yargılanmanın Hükümlü Lehine Yenilenmesi

CMK 311’inci maddesinde yargılamanın hükümlü lehine yenilenmesi nedenleri sayılmıştır. Bunlar; Sahte belge nedeniyle, yalancı tanıklık veya gerçekdışı bilirkişilik yapılması, hükme katılmış olan hakimin kusuru, hukuk mahkemesinin hükmü, yeni olaylar veya yeni delillerin ileri sürülmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararı’dır.

• Sahte belgeden kasıt, duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliğinin anlaşılmasıdır. Bu bir yeniden yargılama nedenidir.

• Yapılan tanıklıkta hükmü etkileyecek şekilde yalan ve yanlış bilgi verilmiş ve bu hükmü etkileyecek bir mahiyet kazanmışsa bu da bir yeniden yargılama nedenidir. Aynı şekilde bilirkişilik görevi de suistimal edilmiş ve ortaya hükmü etkileyen bir bilirkişi raporu konmuşsa bu durum da bir yeniden yargılama nedenidir.

• Hükme katılan hakimin görevini yaparken suç işlemiş olması da bir başka yargılanmanın yenilenmesi nedenidir.

• Verilen ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hükmün de kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış olması durumu da yargılamanın lehe yenilenme nedenidir. Bu noktada yeni hükmün kesinleşmiş olması gerekir.

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin hak ihlali kararları da yeniden yargılama nedenidir. AİHM kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde yargılanmanın yenilenmesinin talep edilmesi gerekir. Diğer yargılanmanın yenilenmesi nedenleri için bu süre koşulu aranmamıştır.

Yargılanmanın yenilenmesi önceki verilen hükmün infazını kendiliğinden durdurmaz. Kesinleşen hükmü veren mahkemenin bu konuda karar vermesi gerekmektedir. Mahkeme bu kararı hükümlü veya vekilinin talebiyle ya da kendiliğinden verebilir.

Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi süre koşuluna bağlanmamıştır. Bu konuda cezanın infazından ve hükümlünün ölümünden sonra da istemde bulunulabilmektedir. Hükümlünün ölümü halinde mirasçıları bu talepte bulunabilir. Mirasçıları yoksa Adalet Bakanlığı bu yönde talepte bulunabilir. Cumhuriyet savcısı da her zaman hükümlü lehine yargılanmasının yenilenmesini talep edebilir.

Yargılanmanın yenilenmesi talebi bir dilekçeyle hükmü veren mahkemeye sunulur. Yargılanmanın yenilenmesi aşamasında önceki yargılamada görev alan hakim hiçbir surette görev alamaz.

Yargılanmanın yenilenmesi isteminin kabul edilip edilmeyeceğine duruşma yapılmaksızın dosya üzerinden karar verilir. Şayet yargılanmanın yenilenmesine karar verilir ise mahkeme duruşma günü tespit eder, ilgililere tebligatta bulunur ve sonuçta ya önceki hükmü onaylar ya da önceki hükmü iptal ederek yepyeni bir karar verir. Bu yeni karara karşı istinaf ve temyiz yoluna gidilebilir.

Yargılamanın yenilenmesi sonucunda verilen mahkûmiyet hükmü ya da eski hükümde değişiklik yapan tüm hüküm ve kararlar adli sicile işlenir.

Yargılamanın yenilenmesi sonucunda verilen yeni hükmün kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde ilgili ağır ceza mahkemesinden tazminat isteminde bulunulabilir.