1. Bölge Adliye Mahkemeleri

Adli yargı alanında istinaf mahkemesi olarak görev yapan bu mahkemeler, hukuk ve ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan kararlara karşı istinaf incelemesi yapmakla görevli üst derece mahkemesidir. Uygulamada bu mahkemeler için “BAM”, kısaltması kullanılmaktadır. Bu mahkemeler, 5235 sayılı Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmişlerdir. Bölge adliye mahkemeleri hukuk ve ceza dairelerinden oluşur. Her bölge adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve iki ceza dairesi bulunur.

Bölge adliye mahkemeleri ilk derece mahkemelerinin kararlarını onayabileceği gibi, kendisi yeniden duruşma yapıp yeni bir hüküm de verebilir. Bu aşamada isterse yerel mahkemede yapılan işlemlerin yeniden yapılmasına da karar verebilir. Bölge adliye mahkemesi istinaf yargılaması sonrasında ya istinaf başvurusu hakkında “esastan ret” kararı verir ya da ilk derece mahkemesinin hükmünü kaldırarak “yeniden hüküm” verir. Her iki durumda da şartları mevcutsa, istinaf mahkemesi aleyhine Yargıtay’a temyiz başvurusu yapılabilir.

2. Temyiz Mahkemesi Olarak Yargıtay

Anayasa’nın 154’üncü maddesine göre Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı mercine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Anayasa’daki açık düzenlemeden de görüldüğü gibi Yargıtay esas itibariyle temyiz mahkemesi olarak görev yapan bir yüksek mahkemedir. Yargıtay’ın kuruluş ve işleyişi 2797 sayılı Yargıtay Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yargıtay’daki karar organları: daireler, hukuk genel kurulu, ceza genel kurulu, büyük genel kurul, başkanlar kurulları, birinci başkanlık kurulu, yüksek disiplin kurulu ve yönetim kuruludur. Yargıtay esas itibariyle hukuk ve ceza daireleri üzerinden temyiz incelemesini yaparak görevini sürdürür. Yargıtay’da 12 hukuk, 12 ceza dairesi bulunmaktadır. Her bir daire farklı nitelikte dosyaların, kararların temyiz incelemesini yapmakla görevlidir. Söz konusu dairelerin kararlarına karşı koşulları uygunsa ceza veya hukuk genel kurullarına müracaat etmek mümkündür.

Yargıtay temyiz incelemesi dosya üzerinde yapılır. Tüzel kişiliğin feshine, genel kurul kararlarının iptaline, evlenmenin butlanına veya iptaline, boşanma ve ayrılığa, velayete, soy bağına ve kısıtlamaya ilişkin davalar ile dava değeri belli bir miktarın üstündeki dosyalar için duruşma talep edilebilmektedir. Ceza dairelerinde de verilen ceza on yıl ve üzerinde ise sanığın veya katılanın talebi üzerine veya re’sen duruşma yapılabilmektedir. Talepte bulunan sanık tutuklu ise, CMK 299’uncu maddesi gereği duruşmaya katılma isteminde bulunamaz.

Temyiz davasına bakmakla görevli olan ceza dairesi, Yargıtay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakmakla görevli olduğu davalar ile olağanüstü kanun yollarına ilişkin davalara da bakmakla görevlidir. Hükmü veren dairenin, ceza genel kurulu kararına uymayarak kendi kararında direnmesi halinde, ceza genel kurulunca verilecek ikinci karar kesin olup, ilgili dairece uyulması zorunludur.

Daireler arası iş bölümünde hukuk dairelerinden herhangi birinin görevinde olduğu belirlenmemiş davalara bakmak üzere bir hukuk dairesi görevlendirilir. Aynı şekilde ceza dairelerinin iş bölümünde de ceza dairelerinden herhangi birinin görevinde olduğu belirlenmemiş davalara bakmak üzere bir ceza dairesi görevlendirilmektedir. Daireler iş bölümü esasına göre ve heyetler halinde çalışmaktadır. Heyet, bir başkan ile dört üyeden oluşmaktadır. Aynı dairede üye sayısının yeterli olması durumunda birden fazla heyet oluşturulabilmektedir. Bu durumda heyette yer alan en kıdemli üye başkanlık yapmaktadır. Heyet kararını salt çoğunlukla verebilmektedir. Müzakereler gizli yapılmaktadır. Karar oy çokluğu ile alınmışsa, karara muhalif kalan üyelerin karşı oy yazıları karara eklenmektedir.

Temyiz incelemesi için dairelere gelen dosyalar, bekletilmeksizin görev ve iş bölümü, temyiz kabiliyetinin olup olmaması, temyiz talebinin süresi içinde yapılıp yapılmadığı, temyiz şartı ve diğer usul eksikleri yönlerinden ön incelemeye tabi tutulur. Ön inceleme sırasında, temyiz incelemesinin başka daireye ait olduğu, temyiz kabiliyetinin bulunmadığı, temyiz isteminin süresi içinde olmadığı, temyiz şartının yerine getirilmediği veya diğer usuli eksiklerin bulunduğu belirlenen dosyalar dairede öncelikle incelenip karara bağlanır.

Yargıtay daireleri, tarafların ileri sürdükleri temyiz sebepleriyle bağlı olmayıp, Kanun’un açık hükmüne aykırı gördüğü diğer hususları da inceleyebilirler. Temyiz incelemesinde esas itibariyle hukuki denetim yapılır ve hukuka uygun bir karar verilip verilmediği karara bağlanır.