Ceza mahkemeleri, asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri başta olmak üzere, özel kanunlarla kurulan diğer uzmanlık ceza mahkemeleridir. Uzmanlık ceza mahkemeleri; çocuk mahkemeleri, çocuk ağır ceza mahkemeleri, icra ceza mahkemesi ile fikri ve sınai haklar ceza mahkemesidir.

Bu kapsamda her ne kadar kovuşturma aşamasında bir görevleri olmasa da sulh ceza hakimlikleri de bu başlık altında incelenebilecektir. Kısaca değinmek gerekirse sulh ceza hakimliği, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre yapılan bazı soruşturma işlemleri ile bu işlemlere karşı yapılan itirazları ve idari nitelikte bazı işlemlere (idari para cezasına itiraz gibi) yapılan itirazları inceleyen bir hakimlik olarak görev yapmaktadır.

Kanunda hakimlik olarak düzenlense de AİHM uygulamasında tarafsız ve bağımsız bir yargı yeri niteliğinde kabul edilmesi ve tutuklama gibi tali ceza davaları ile ilgili de kararlar vermeye görevli olması nedeniyle hukuken “mahkeme” olarak değerlendirilmektedir.

1. Asliye Ceza Mahkemeleri

Adliye teşkilatının bulunduğu yerlerde asliye ceza mahkemesinin bulunması zorunludur. Asliye ceza mahkemeleri tek hakimle görev yaparlar. Asliye ceza mahkemeleri kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere, sulh ceza hakimliği ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere bakmakla görevli mahkemelerdir. Kural olarak kanunda suç olarak tanımlanmış suçların üst cezai sınırının 10 seneyi geçmediği suçlar asliye ceza mahkemesinin alanına girmektedir.

Asliye ceza mahkemesi kararlarına karşı, kararın hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde istinaf başvurusu yapılabilmektedir. 15 yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, bölge adliye mahkemesince re'sen incelenir.

İlk derece mahkemesinin kesin nitelikte kararlarını CMK 272. maddesinde düzenlenmiştir.

• Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen onbeşbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine,
• Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
• Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere,

karşı istinaf yoluna başvurulamayacaktır.

2. Ağır Ceza Mahkemeleri

Ağır ceza mahkemeleri, ilk ceza yargılamasında kanunda öngörülen ceza miktarı bakımından en ağır suçlara bakan mahkemelerdir. Adliye teşkilatının bulunduğu her yerde bulunmaz. Bu nedenle bu mahkemelerin yargı çevresi Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hakimler ve Savcılar Kurulu’nca belirlenir.

Bu mahkemeler bir başkan ve iki üyeden oluşan heyetle toplanır ve ona göre karar verir. Duruşmalara mahkeme heyetinin ve savcının katılması zorunludur.

Üst sınırı 10 yıldan fazla olan tüm suçlara ilişkin davalara bakma görevi kural olarak ağır ceza mahkemesine aittir.

Ağır ceza mahkemesinin verdiği ara kararlara karşı itiraz yolu mümkündür. Bu itirazlar, o yerde birden fazla ağır ceza mahkemesi varsa bir sonraki numaralı mahkemeye yapılır. Tek ağır ceza mahkemesi varsa, en yakın yerdeki ağır ceza mahkemesine yapılır. Söz konusu itirazın süresi tebliğ veya tefhim tarihinden itibaren iki haftadır.

Ağır ceza mahkemesi kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Kaldı ki ağır ceza mahkemelerince verilen 15 yıl ve daha fazla hapis cezaları istinaf mahkemesi tarafından kendiliğinden incelenir. İstinaf sonrası temyiz incelemesi talep hakkı da bulunmaktadır.

3. Çocuk Mahkemeleri

Bu mahkemeler tek hakimlidir ve her il merkezinde kurulur. HSK’nın olumlu görüşüyle ihtiyaç duyulan ilçe merkezlerinde de kurulduğu görülmektedir. Çocuk mahkemelerinde yapılan duruşmalarda cumhuriyet savcısı bulunmaz. Mahkemelerin bulunduğu yerlerdeki cumhuriyet savcıları, çocuk mahkemeleri kararlarına karşı kanun yoluna başvurabilirler.

Çocuk kavramı 18 yaşını tamamlamamış tüm kişileri kapsamakta olup, 18 yaşından küçük herkes çocuk sayılmaktadır. Çocuk mahkemesi hakimi, çocuğun velisinin, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve cumhuriyet savcısının talebi üzerine veya kendiliğinden çocuğu koruyucu ve destekleyici tedbirleri alır. Bu tedbirlere karşı itiraz mümkündür. Çocuk mahkemesinin ara kararlarına karşı da itiraz mümkündür. İtiraz süresi kararın öğrenilmesinden itibaren iki haftadır.

Çocuk mahkemesi kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilmektedir. 15 yıl ve daha fazla hapis cezası söz konusu ise re’sen istinaf incelemesi yapılmaktadır. Bu kararların temyizi de kabildir.

4. Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri

Çocukların işlediği ve esasen ağır ceza mahkemesi tarafından yargılanması gereken suçlarla ilgili davalara bakmakla yükümlü mahkemelerdir. Mahkeme bir başkan ve iki üyeden oluşmaktadır. Duruşmanın yönetimi dışındaki tüm kararların oybirliği ile alınması gerekmektedir. Mahkemenin ara kararlarına karşı iki hafta içinde itiraz yolu açıktır. Bu mahkemelerin kararlarına karşı taraflar istinafa ve temyize başvurulabilir. 15 yıl ve daha fazla hapis cezası söz konusu ise re’sen istinaf incelemesi yapılmaktadır.

5. İcra Ceza Mahkemeleri

İcra ceza mahkemeleri, icra dairelerinin yaptığı işlemler ile bu işlemlere yönelik şikayetlere bakmakla görevlidir. İcra ve İflas Kanuna göre suç teşkil eden fiillerden dolayı yargılamaya yetkili icra mahkemesi, icra takibinin yapıldığı yerdeki mahkemedir.

İcra ve İflas Kanunu’ndaki bazı suçlar şöyledir:

• Borçlunun alacaklısını zarara sokmak kastiyle mevcudunu eksiltmesi,
• Borçlunun kendini aciz duruma düşürmesi veya durumunu ağırlaştırması suçu,
• Taahhüdü ihlal suçu,
• Çocuk teslimi emrine muhalefet suçu,
• Gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu,
• Nafakaya ilişkin kararlara uymama suçu.

İcra ceza mahkemesinin yetkisine giren suçlarda şikayet bir kovuşturma şartıdır. Şikayet süresi fiilin öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay ve her türlü halükarda 1 yıldır. Bu hak düşürücü süredir.

İcra iflas suçları, uzlaşmaya tabi suçlardır. Bu nedenle icra iflas suçları ile ilgili yargılamanın yapılabilmesi için, öncelikle taraflar arasında uzlaşma işlemi yapılmalıdır.

Mahkemenin verdiği zorlayıcı hapis ve disiplin hapsine ilişkin kararlara karşı, tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde itiraz edilebilmektedir. Ancak bu mahkemenin verdiği kararlara karşı istinaf ve temyiz yolu kapalıdır.

6. Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenen suçlara bakmakla görevli, özel mahkeme statüsünde bir mahkemedir. Bu suçlar özetle; eser sahibinin izni olmaksızın eserin umuma arz edilmesi, başkasına ait esere kendi eseri olarak ad koyma, kaynak göstermeme, alenileşmemiş bir eser hakkında kamuoyuna açıklamada bulunma gibi davalardır.

Tüm fikri mülkiyet suçları takibi şikayete bağlı suçlardandır. Bu nedenle suçun mağduru olan eser sahibi veya telif hakkına sahip kuruluş şikayetçi olmazsa soruşturma ve kovuşturma yapılamaz. Şikayet süresi fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır.

Şikayet üzerine cumhuriyet savcısı suç konusu eşya ile ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri kapsamında el koyma ve koruma tedbirlerinin alınmasına ilişkin gerekli işlemleri yapar.

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi tarafından verilen kararlara karşı hükmün gerekçesiyle tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde istinaf kanun yolu başvurusu yapılabilmektedir.