A. Banka Hukukunun Kaynakları

Bankalar esas itibariyle, kendisine tevdi edilen paraları kredi vermek suretiyle işleten ve elde ettikleri karın bir kısmını faiz olarak tevdi edenlere dağıtıp, kalan kısmını gelir olarak kendilerine alıkoyan kuruluşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bankalar, yetkili kamu kurumlarının izniyle kurulan, kanunen belirlenmiş işletme konuları çerçevesinde faaliyet gösteren, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 11’inci maddesi anlamında bir ticari işletmedir.

Uygulamada banka işletmesinin hukuki ilişkilerini kuran hukuki araçların büyük bölümünü, kanunlarla düzenlenmiş bulunan sözleşme türleri dışında kalan atipik borçlar hukuku sözleşmeleri oluşturduğu görülmektedir. Bu kapsamda banka hukuku, geniş anlamda banka işletmesinin kurumsal yapısını, iç denetim sistemlerini, bağımsız dış denetimini ve bankanın çeşitli kişilerle hukuki ilişkilerini düzenlemektedir. Diğer yandan özel hukukun konusu oluşturan banka sözleşmeleri; kredi güvencesi olan kefalet, ipotek, alacak rehni; çek, kredi açma sözleşmesi gibi pek çok husus bu hukuk dalı içerisinde gösterilebilir.

Banka hukuku ile ilgili olarak başta 5411 sayılı Bankacılık Kanunu olmak üzere pek çok hukuki düzenleme mevcuttur. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 2’nci maddesinde “Bu kanunda açıklık olmayan hallerde genel hükümler uygulanır” denilmek suretiyle 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu gibi genel kanunların uygulanacağına işaret edilmiştir. Uygulamada bu kanunlara sıklıkla müracaat edildiği görülmektedir.

Banka hukukuna ilişkin diğer özel hukuki düzenlemeleri 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, 5941 sayılı Çek Kanunu, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun: Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik, Finansal Tüketicilerden Alınacak Ücretlere İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Bankalarca Yapılacak Repo ve Ters Repo İşlemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelik, Bankalarca Ticari Müşterilerden Alınabilecek Ücretlere İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ, Kredi Kartı İşlemlerinde Uygulanacak Azami Faiz Oranları Hakkında Tebliğ olarak sayabiliriz.

B. 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun Kapsamı

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun amacı 1’inci maddede; finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanmasına, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasına, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi olarak belirtilmiştir. Diğer bir ifade ile Bankacılık Kanunu’nda yer alan hükümlerin amacı; bir yandan halkın bankalara yatırmış olduğu ve bankaların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri paraları korurken, diğer yandan da kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını ve dolayısıyla mali sistemin güven ve istikrarını sağlamaktır.

Türkiye’de kurulu mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri, finansal holding şirketleri, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 5411 sayılı Bankacılık Kanunu hükümlerine tabi olarak faaliyet göstermektedirler. Özel kanunlarla kurulmuş olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla Bankacılık Kanunu hükümleri uygulanır. Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde Türk Medeni Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve İcra ve İflas Kanunu hükümleri uygulanır.

Türkiye’de Türk kanunlarına göre kurulmuş her banka, sermayesi tamamen yabancı ortaklara ait ve yönetimi yabancılarda olsa bile Türk tabiiyetinde bir bankadır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 3’üncü maddesinde tanımlara bakacak olursak;

Mevduat bankası: Bu Kanuna göre kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini kapsar.

Katılım bankası: Bu Kanuna göre özel ve cari katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini kapsar.

Kalkınma ve yatırım bankası: Bu Kanuna göre mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve /veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini kapsar.

Finansal holding şirketi: İçlerinde en az bir tanesi bir kredi kuruluşu olmak şartıyla bağlı ortaklıklarının tümü veya çoğunluğu kredi kuruluşu veya finansal kuruluş olan şirkete finansal holding şirketi denir.

Kıyı bankacılığı: Bankacılık faaliyetleri, kurulu bulunan ülke harici ile sınırlı tutulan veya ülke genelinde uygulanan ekonomik ve mali mevzuata tabi olmayan ya da kurulu bulunulan ülkede yerleşik olanlardan mevduat ve fon kabulünün yasaklandığı bankacılığa denilmektedir.

Bankacılık Kanunu’nun 4’üncü maddesinde ise bankaların faaliyet konuları düzenlenmiştir. Bankalar, diğer kanunlarda öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla aşağıda belirtilen faaliyetleri gerçekleştirebilirler:

• Mevduat kabulü
• Katılım fonu kabulü
• Nakdi, gayri-nakdi her cins ve surette kredi verme işlemleri
• Nakdi ve kaydi ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri
• Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri
• Saklama hizmetleri
• Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri
• Efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri
• Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri
• Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri
• Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri
• Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri
• Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işlemleri
• Yatırım danışmanlığı işlemleri
• Portföy işletmeciliği ve yönetimi
• Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı
• Faktoring ve forfaiting işlemleri
• Bankalararası piyasada para alım satım işlemlerine aracılık
• Finansal kiralama işlemleri
• Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri
• Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler

5411 sayılı Kanun’da bankaların niteliklerine göre ayırıma gidilerek yapamayacakları faaliyetler de ayrıca sıralanmıştır. Buna göre örneğin, mevduat bankaları katılım fonu kabulünü ve finansal kiralama faaliyetlerini yapamazken, katılım bankaları da mevduat kabulünü yapamazlar. Kalkınma ve yatırım bankaları ise hem mevduat kabulünü hem de katılım fonu kabulünü yapamayacaktır.