A. Vakıfların Gelirleri

Vakıfların gelirleri; kuruluş mal varlığının kira ve benzeri gelirleri ile nakit mal varlığının faiz, hisse senedi ve benzeri menkul kıymetlerin nemaları ve iktisadi işletme gelirleri ile ortaklıklarının kar paylarıdır. Ayrıca yurtiçi ve yurtdışı bağışlar ve yardım toplama faaliyetlerinden elde edilen gelirler de vakfın temel gelirleridir.

Bağışlama, bir malı bir amaca özgülemek için kendi mal varlığından ayırıp vermektir. Türk Borçlar Kanunu m.285’te “Bağışlama sözleşmesi, bağışlayanın sağlar arası sonuç doğurmak üzere, malvarlığından bağışlanana karşılıksız olarak bir kazandırma yapmayı üstlendiği sözleşmedir” denilmek suretiyle bağışın bir sözleşme olduğu belirtilmiştir.

Yardım, bir kişinin veya başka bir özel hukuk yahut kamu tüzel kişisinin veyahut kamu kurum ve kuruluşunun ayni veya nakdi varlıklarından; bir kişi veya başka bir özel hukuk yahut kamu tüzel kişisinin veyahut kamu kurum ve kuruluşunun ihtiyacını gidermek maksadıyla doğrudan veya dolaylı olarak talep edilmesi halinde karşılıksız veya ödünç olarak verilmesidir. Yardım isteğe bağlı olarak yapılır ve kimse yardımda bulunmaya zorlanamaz.

Türkiye’de yardım toplama, 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu ve Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre yapılmaktadır. Vakıflar da Kanunun 3’üncü maddesinde yardım toplayabilecek kuruluşlar arasında sayılmışlardır. Kişiler ve kuruluşlar, Yardım Toplama Kanunu’nun 6’ncı maddesi gereği yetkili makamdan izin almadan yardım toplayamazlar. Kamu yararına çalışan dernek, kurum ve vakıflardan Cumhurbaşkanınca belirlenenler izin almadan yardım toplayabilirler. Yardım toplama izni ilçelerde kaymakamlıktan, birden fazla ilçeyi kapsaması durumunda valilikten alınır. Birden fazla ili kapsayacaksa vakfın yerleşim yeri valisinden izin alınır ve izni veren valilik bunu ilgili valiliklere ve İçişleri Bakanlığına bilgi verir.

Vakıflarda yardım toplama konusunda sorumlu kurul, yönetim kuruludur. Yardım toplama faaliyeti ile sağlanan net gelirin gerçekleştirilmek istenen amaç doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığı, izin veren makamın gözetim ve denetimine tabidir. Sorumlu kurul, yardım toplama süresinin bitiminden itibaren on gün içinde toplanan yardımın kesin hesabını çıkarmak ve bir örneğini izni veren makama vermek zorundadır. Zorunlu hallerde bu süre izni veren makamca otuz güne kadar uzatılabilmektedir. Yardım Toplama Kanunu m.24 “yardım toplama faaliyetinin giderleri” ile ilgili sorumluluk getiren hükümler içermektedir. Kanun maddesi şöyledir:

“Makbuzla, belirli yerlere kutu koymak veya bilgileri otomatik ya da elektronik olarak işleme tabi tutulmuş sistemler kullanmak suretiyle, bankalarda hesap açtırarak, yardım pulu çıkararak yardım toplama şekillerinde giderler, brüt gelirin yüzde onunu; eşya piyangosu düzenleyerek, kültürel gösteriler tertipleyerek, sergiler açarak, spor gösterileri, gezi ve eğlenceler düzenleyerek yardım toplama hallerinde ise giderler, brüt gelirin yüzde kırkını geçemez.

Giderlerin gösterilen oranları geçmesi halinde aradaki fark, haklı nedenler olmadıkça, sorumlu kurul üyelerine ödettirilir.”

Toplanan yardımın proje bütçesini gerçekleştirecek orana ulaşamaması halinde tümüne veya bütçeyi aşması hallerinde de aşan kısmına el konularak, benzer amaçlı bir kuruluşa aktarılır. Toplanan yardımı kimse kişisel amaçları için kullanamaz. Zira yardım devlet malı sayılmaktadır. Kişisel amaçları için kullananlar devlet memuru gibi cezalandırılmaktadır.

B. Vakfın Muhasebesi, İdari ve Mali Defter ve Kayıtları

Vakıflar muhasebe kayıtlarını ve belgelerinin tevsikini 213 sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen hükümlere göre yaparlar.

Vakıflar, bağış makbuzları ile gerekli görülen belgeleri Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden temin ederler. Vakıflar tarafından tutulması gereken defterler ile kullanılan bağış makbuzları, harcama belgeleri ile diğer belgeler özel kanunlarda belirtilen süreler saklı kalmak üzere, ilgili bulundukları mali yılı takip eden takvim yılından başlayarak 10 yıl süreyle saklanır.

Vakıf yönetimi, vakfın yönetici veya yönetim kurulu üyeleri listesini, bir önceki yıla ait faaliyet raporlarını, bütçe ve bilançolarını, gayrimenkullerini, mali tablolarını ve bu tabloların uygun araçlarla yayınlandığına dair belgeyi, işletme ve iştiraklerinin mali tabloları ile yönetmelikle belirlenecek bilgileri içeren beyannameyi her takvim yılının ilk altı ayı içerisinde Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne vermek zorundadır. Ayrıca vakıflar, yurtdışındaki kişi, kurum ve kuruluşlardan alacakları nakdi bağış ve yardımlar ile yurtdışındaki benzer amaçlı vakıf ve derneklere yapacakları nakdi bağış ve yardımları banka aracılığıyla yaparak bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar.

Vakıflar, iktisap ettikleri veya değiştirdikleri taşınmazlarla ilgili bilgileri tapuya tescilden itibaren bir ay içerisinde Yönetmelikteki Ek-5 formunu doldurarak bölge müdürlüklerine vermekle yükümlüdürler.

Vakıflarca teslimi zorunlu beyanname ve bildirimlerin zamanında verilmemesi halinde idari para cezası uygulanmaktadır.

^{*Yararlanılan Kaynaklar: Nisa Kıymet ŞAHİN, “Sivil Toplum Kuruluşlarından (Stk) Vakıflarda Muhasebe Ve Vergi Uygulamaları” Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICAFR 16 Özel Sayısı, ss.703-718.}