A. Derneklere Üyelik

Derneklere üyelik konusu Anayasa’nın 33’üncü maddesine uygun olarak Türk Medeni Kanunu’nun (TMK.) 63’üncü ve 64’üncü maddelerinde şöyle düzenlenmiştir:

TMK. m.63: “Hiç kimse, bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz.”

TMK. m.64: “Fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi ile tüzel kişiler derneklere üye olma hakkına sahiptir.

Yazılı olarak yapılacak üyelik başvurusu, dernek yönetim kurulunca en çok otuz gün içinde karara bağlanır ve sonuç yazıyla başvuru sahibine bildirilir. Başvurusu kabul edilen üye, bu amaçla tutulacak deftere kaydedilir.”

Buna göre derneklere gerçek ve tüzel kişiler üye olabilmektedir. Gerçek kişilerin derneğe üye olabilmesi için fiil ehliyetine sahip olmaları yeterli iken, tüzel kişilerin derneğe üyeliği için ilgili tüzel kişiliğin yönetim kurulu tarafından karar alınması gerekmektedir. Zira tüzel kişiliği temsil yetkisi yönetim kurullarındadır.

Dernekler kendilerine yapılan üyelik başvurularını otuz gün içinde karara bağlayıp sonucu yazı ile başvuru sahibine gönderirler. Şayet otuz gün geçtiği halde bir cevap alınamamışsa bu isteğin reddi anlamına gelmektedir. Bu durumda üyeliğin reddine karşı kanun yollarına başvurulamaz. Zira Türk Medeni Kanunu 63’üncü madde yukarıda da belirttiğimiz gibi “hiçbir dernek üye kabul etmeye zorlanamaz” hükmüne amirdir.

B. Dernek Üyeliğinin Kapsamı

Derneklere üyelik bazı hak ve yükümlülükleri beraberinde getirmektedir. Bu hususlar Türk Medeni Kanunu’nun 68 ila 71’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir.

• Üyelerin öncelikli hakkı, eşit muamele görme hakkıdır.

Bu husus 68’inci maddede şöyle belirtilmiştir:

“Dernek üyeleri eşit haklara sahiptir. Dernek, üyeleri arasında dil, ırk, renk, cinsiyet, din ve mezhep, aile, zümre ve sınıf farkı gözetemez; eşitliği bozan veya bazı üyelere bu sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapamaz. Her üyenin derneğin faaliyetlerine ve yönetimine katılma hakkı vardır. Dernekten çıkan veya çıkarılan üye, dernek mal varlığında hak iddia edemez.”

• Üyelerin bir diğer hakkı ise, oy hakkıdır.

Üyeler bu hakkını bizzat dernek kuruluna katılmak suretiyle kullanmak zorundadır. Vekaletle oy kullanamaz. Bu husus da TMK 69’uncu maddesinde şöyle düzenlenmiştir:

“Her üyenin genel kurulda bir oy hakkı vardır; üye oyunu şahsen kullanmak zorundadır. Onursal üyelerin oy hakkı yoktur.”

Söz konusu maddede derneklerce bilgi, deneyim, saygınlık ve kamusal tanınırlık gibi özellikleri olan kişilere verilen onursal üyeliklerin oy kullanma hakkını kapsamadığı da açıkça belirtilmiştir.

• Dernek üyelerinin yükümlülükleri konusunda söylenebilecek ilk husus ise, dernek amacının gerçekleşebilmesi için üyeliğe girişte ödeyecekleri giriş aidatı ile sonraki yıllarda ödeyecekleri yıllık aidattır.

Bu husus TMK 70’inci maddede hüküm altına alınmıştır. Aynı maddede onursal üyelerin aidat (ödenti) ödeme yükümlülüklerinin olmadığı da belirtilmiştir.

Ayrıca üyeler, dernek düzenine uymak ve derneğe sadakat göstermekle yükümlüdürler. Diğer bir deyişle, her üye derneğin amacına uygun davranmak, özellikle amacın gerçekleşmesini güçleştirici veya engelleyici eylem ve işlemlerden kaçınmak zorunluluğu vardır.

C. Dernek Üyeliğinin Sona Ermesi

Dernek üyeliğinin sona ermesi kendiliğinden, dernekten çıkmak suretiyle veya çıkarılma suretiyle gerçekleşebilecektir.

Türk Medeni Kanunu 65’inci maddesinde kendiliğinden üyeliğin sona ermesi hususu, “Üyelik için kanunda veya tüzükte aranılan nitelikleri sonradan kaybedenlerin dernek üyeliği kendiliğinden sona erer” şeklinde düzenlenmiştir.

Öte yandan her üye yazılı olarak bildirme kaydıyla dernekten çıkma hakkına sahiptir. Hiç kimse dernekte üye kalmaya zorlanamaz. (m.66)

Dernek üyeliğinin bir diğer sona erme şekli de üyelikten çıkarılmadır. Genel olarak dernek tüzüklerinde dernekten çıkarılma sebepleri gösterilmektedir. Bu durumda dernek yönetim kurulları tüzükte belirtilen hususlara dayanarak çıkarma kararı verebilirler. TMK 67’nci maddesindeki hükme göre tüzükte çıkarılma sebepleri gösterilmişse de, çıkarılma kararına bu sebeplerin haklı sayılamayacağı iddiasıyla itiraz edilemez. Ancak kişi kendisi açısından bu sebeplerin gerçekleşmediği iddiasıyla genel kurula itiraz edebileceği gibi, asliye hukuk mahkemesine de başvurabilir.

Şayet çıkarılma nedenleri tüzükte belirtilmemişse, bu durumda yönetim kurulu ancak “haklı bir sebebin varlığı” durumunda çıkarma kararı verebilir. Bu karara karşı da hem genel kurulda itirazda bulunulabileceği gibi, aynı zamanda asliye hukuk mahkemesinde dava açılabilecektir.

Yargıtay 18. Hukuk Dairesi 2016/338 E. 2016/2537 K. sayılı kararı:

“Dava dilekçesinde; davalı derneğin üyesi olan davacının dernek yönetim kurulu kararı ile üyelikten çıkarıldığını ileri sürülerek buna ilişkin 18.08.2014 tarihli dernek yönetim kurulu kararının iptali istenmiş, mahkemece davanın kabulüne karar verilmiştir. Hüküm davalı tarafından temyiz edilmiştir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 73’üncü maddesinde, dernek genel kurulunun derneğin en yetkili karar organı olduğu ve kayıtlı üyelerden oluştuğu; 83’üncü maddesinde ise, ancak dernek genel kurul kararlarının iptalinin istenebileceği, diğer organlarının kararlarına karşı dernek içi denetim yolları tüketilmedikçe iptal davası açılamayacağı hükme bağlanmıştır.

Somut olayda, davalı derneğin asıl üyesi davacının, benzer nitelikteki bir başka derneğe üye olma ve tüzüğe aykırı davranma gerekçe gösterilmek suretiyle dernek üyeliğinden çıkarılmasına ilişkin 18.08.2014 tarihli dernek yönetim kurulu kararının iptalini istediği; davacının davalı derneğin genel kuruluna bu hususta itirazda bulunmadan yani iç denetim yollarını tüketmeden doğrudan bu davayı açtığı ve davalı derneğin tüzüğünde de yönetim kurulu kararının kesin olduğuna dair bir hüküm bulunmadığı anlaşıldığından, dava şartı gerçekleşmeyen davanın usulden reddine karar verilmesi gerekirken, işin esasına girilerek davanın kabulü doğru görülmemiştir.”