Dernekler, Dernekler Kanunu 26’ncı maddeye istinaden eğitim ve öğretim faaliyetleri için yurt ve pansiyon açabilirler. Yine aynı maddeye dayanarak üyelerinin sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için lokal açmaları da mümkündür. Bu tesislerin işletilmesi mülki idare amirinin iznine tabidir.

A. Lokaller

Dernek üyelerinin sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için açılacak lokaller konusu Dernekler Yönetmeliği’nde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 56’ncı maddede şu hükümlere yer verilmiştir:

“Lokal, dernek üyelerinin sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere mülki idare amirinin izniyle açılan tesistir. Dernekler, başka bir dernek, gerçek veya tüzel kili ile ortaklaşa lokal açamaz. Federasyon ve konfederasyonlar hariç, lokal açabilmesi için derneğin en az bir yıldan beri faaliyette bulunması şarttır. Çocuk dernekleri lokal açamaz.”

Yönetmeliğin 57’nci maddesinde lokal açılmasına izin verilemeyecek yerler sayılmıştır. Dolayısıyla buralarda lokal açılamayacaktır.

Lokal açılabilmesi için dernek yönetim kurulunca alınmış bir kararın bulunması zorunludur. Ayrıca lokal olarak açılacak yerin mülk ya da kira olduğunun belirtilmesi, ana gayrimenkulün mesken, iş veya ticaret yeri olduğuna ve belediye sınırları içinde bulunup bulunmadığının da başvuru sırasında yazılı beyan edilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde lokal açılacak gayrimenkuldeki kat maliklerinin oy birliğiyle aldıkları karar örneğinin, mesken ve işyerinin birlikte yer aldığı binalarda mesken sahiplerinin tamamının onayı ve işyeri sahiplerinin oy çokluğu ile aldıkları karar örneği, iş hanlarında ise yönetim kurulu kararı örneği başvuru belgesine eklenir. Bu konularda bir eksiklik olması durumunda başvuru işleme alınmaz, eksiklerin tamamlanması için otuz günlük süre verilir. Bu süreye rağmen eksiklikler giderilmemişse başvuru işlemden kaldırılır.

Lokal açmaya ilişkin izinler mülki idare amirliklerindeki sivil toplumla ilişkiler birimlerince yürütülür. Açılmasına izin verilen lokaller, açılışla birlikte lokal adını gösteren bir levhayı ve “üye olmayanlar giremez” levhasını dışarıdan görünecek şekilde asmak zorundadırlar.

Dernek Yönetmeliği 60’ıncı maddeye göre; Her dernek lokaline, yönetim kurulu kararıyla bir sorumlu müdür tayin edilerek mülki idare amirine bildirilir. Sorumlu müdür, dernek lokalinin mevzuata ve ruhsata uygun olarak işletilmesinden sorumludur. Sorumlu müdür değişikliği on beş gün önceden mülki idare amirliğine bildirilir. Sorumlu müdür yönetim kurulu kararıyla ücretli veya fahri olarak görevlendirilebilir. Bu kişilerin dernek üyesi olması da şart değildir.

Dernek lokallerinde alkollü içki kullanılması ve canlı müzik yapılması da mülki idare amirinin iznine bağlıdır. Öte yandan dernek lokallerinin dernek yönetim kurulunca hazırlanacak bir lokal yönergesiyle çalıştırılması gerektiği de Dernekler Yönetmeliği’nin 63’üncü maddesinde hükme bağlanmıştır.

Lokallerden yararlanacak dernek üyelerine derneklerce özel kimlik kartı verilir. Üyelerin misafirlerinin de lokalden yararlanması mümkündür.

Lokallerin denetimi mülki idare amirliği sivil toplumla ilişkiler birimlerince yapılır. Önceden bildirimde bulunma şartı yoktur.

Kumar oynatıldığı, izinsiz içki kullanıldığı, umuma açık yer durumuna geldiği veya yazılı uyarıya rağmen lokal yönergesine veya Dernekler Yönetmeliğinde belirtilen hususlara uyulmadığı tespit edilen lokaller, mülki idare amiri tarafından otuz günü geçmemek üzere geçici süreyle faaliyetten men edilebilir. Bir yıl içinde üç kez faaliyetten men edilen lokallerin izin belgeleri mülki idare amirince iptal edilir (Dernekler Yönetmeliği m.66). Konusu suç teşkil eden fiiller de işlenmişse durum Cumhuriyet Başsavcılığına ilgili evrakla birlikte bildirilir. Faaliyetten men edilen lokaller mahkeme kararıyla yeniden açılabilirler.

B. Yurt Açma ve Eğitim Faaliyetleri

Dernekler eğitim ve öğretim faaliyetlerine yardımcı olabilmek için izin almak kaydıyla yurtlar açabilmektedirler. Bu konuda hem Dernekler Kanunu, Dernekler Yönetmeliği hem de özel hükümler barındıran 20.2.2017 tarihli Özel Öğrenci Barınma Hizmetleri Yönetmeliği hükümleri uygulanır. Yurt açma konusunda öncelikle Milli Eğitim Bakanlığı’ndan yurt açma izin belgesi almak gerekmektedir.

Diğer yandan dernekler, üniversite hariç her türlü özel eğitim kurumunu açabilirler. Bu konuda Özel Eğitim Kurumu Kanunu’na ve ilgili yönetmeliğine göre hareket edilmesi gerekir. Dernekler Milli Eğitim Bakanlığı’ndan izin alarak üyelerine veya halka ücretsiz kurslar açabilirler. Ancak kurslar ücretli ise, dernekler sadece Milli Eğitim Bakanlığı’ndan izin alarak bunu doğrudan yapamazlar. Bu işlerin dernekler tarafından açılacak bir iktisadi işletme ya da şirket tarafından yapılması gerekmektedir.

C. Dernek Sandıkları

Derneklerin sandık kurması Dernekler Kanunu’nun 12’nci maddesinde şöyle belirtilmiştir:

“Dernekler, tüzüklerinde yazılı olmak ve sağlanan karı üyelerine paylaştırmamak, gelir, faiz veya başka adlarla üyelerine aktarmamak şartıyla üyelerinin yiyecek, giyecek gibi zaruri ihtiyaç maddelerini ve diğer mal ve hizmetlerle kısa vadeli kredi ihtiyaçlarını karşılamak üzere sandık kurabilirler.

Bu sandıkların kuruluş ve çalışma esasları yönetmelikte düzenlenir.”

Dernekler Yönetmeliği’nin 72’nci maddesinde de derneklerin sandık kurabilmesi için iki koşula yer verilmiştir. Bunlar Kanun’da da belirtildiği gibi dernek tüzüğünde sandık kurulabileceğine dair açık bir hükmün olması ve dernek genel kurulunca da bu konuda bir karar alınmış olmasıdır. Derneklerce kurulan sandıklara isteğe bağlı olmak üzere sadece dernek merkez ve şubelerinde kayıtlı üyeler kabul edilebilmektedir. Sandık üyeliğine kabul işlemi, sandık yönetim kurulunca yapılmaktadır.

Yine Dernekler Yönetmeliği hükümlerine göre, her sandığın ilgili dernek yönetim kurulunca hazırlanıp genel kurulca da kabul edilmiş bir sandık yönergesinin bulunması gerekmektedir. Bu yönergede şu hususların belirtilmiş olması bir zorunluluktur:

• Sandığın adı
• Sandığın çalışma konuları
• Üye olma, üyelikten çıkma ve çıkarılma şartları
• Sandık genel kurulunun kuruluş şekli, toplanma zamanı, görev ve yetkileri
• Sandık yönetim kurulunun asıl ve yedek üye sayısı, nasıl seçileceği, görev ve yetkileri
• Sandık denetim kurulunun asıl ve yedek üye sayısı, nasıl seçileceği, görev ve yetkileri
• Üyelerden alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatının belirlenme ve tahsilat şekli
• Sandıkça oluşturulacak fonlar, bu fonlara katılma şartları, fonlardan yararlanama esasları, fonlardan yapılacak yardımların miktarı ve oranları
• Fonlarda biriken para ve hakların tasfiyesi ve geri verilmesi esas ve usulleri
• Fonlarda biriken paraların değerlendirilme esas ve usulleri, işletilecek paralardan elde edilecek faiz, kar, temettü ve diğer değerlerin kullanımına dair esaslar
• Mikrokredi ve diğer borç para verme esas ve usulleri
• Sandığın dağıtılmasına karar verilmesi durumunda, mal varlığının tasfiye esasları
• Mikrokredi ve diğer borç para alacak kişilerden istenecek hizmet bedeli veya faiz oranları

Sandık, dernek genel kurulunca kabul edilen sandık yönergesinin yönetim kurulu üyelerince her sayfası imzalanmış bir sureti genel kurul toplantısını izleyen kırk beş gün içinde dernek başkanı tarafından mülki idare amirliğine verilmesi ile faaliyete başlar (Dernekler Yönetmeliği m.75).

Sandık yönergesinin mülki idare amirliğine verilmesinden itibaren altı ay içinde sandık genel kurulunun toplanması ve sandık organlarının oluşturulması zorunludur.

Her sandıkta; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu oluşturulması zorunludur. Sandık yönetim ve denetim kurullarının asıl ve yedek üye sayıları üçten az olamaz. Sandık genel kurulu sandık üyelerinden oluşur. Üye sayısının çok olması veya üyelerin çok farklı yerleşim yerlerinde bulunması halinde genel kurulda nasıl temsil edilecekleri sandık yönergesinde belirtilir. Genel kurulun toplantıya çağrılması, çalışma usulleri, karar yeter sayısı gibi hususlar dernek tüzüğünün bu konuları düzenleyen hükümlerine göre yapılır.

Sandıklar, derneklerin bir yan kuruluşudur. Bu nedenle tüzel kişilikleri yoktur. Ancak sandık yönetim kurulu, dernek yönetim kurulunca verilecek yetkiye istinaden, sandıklarla ilgili konularda mahkemeler ve idare makamları karşısında sandığı temsil edebilirler, sandığa izafeten her türlü hukuki tasarrufta bulunabilirler. Bu husus Dernekler Yönetmeliği 78’inci maddesinde açıkça düzenlenmiştir.

Sandıkların bütün mal ve hakları dernek malı sayılmaktadır. Taşınmazlar da dernek adına tapu siciline tescil edilir. Kullanılma hakları sandığa devredilir.

Sandıkların denetimi bağlı olduğu derneğin organları tarafından yapılabildiği gibi, kendi denetim kurulu tarafından da yapılmak zorundadır. Söz konusu denetimlerin yılda en az bir kere yapılması zorunluluktur. Denetim sonuçları hem sandık hem de dernek genel kurullarına sunulur. Sandıkların ayrıca ilgili mülki idare amirliğince denetlenebileceği de açıktır. Bu husus Dernekler Yönetmeliği 80’inci maddesinde belirtilmiştir.

Sandıkların başlıca gelirleri şunlardır: Üyelerden bir defaya mahsus olmak üzere alınacak giriş aidatları, üyeliğin devamınca alınacak aidatı, iktisadi faaliyetlerden elde edilen karlar, üyelere verilen kredilerden alınacak hizmet bedeli veya faiz gelirleri, bankaya yatırılan sandık paralarının faizleri, kime ve nereye ait olduğu bilinmeyen ve en az bir yıl emanet hesabında tutulduktan sonra gelir kaydedilen paralar, yardım ve bağışlar, borçlanma ve diğer gelir kalemleridir.

Sandıklar, Dernekler Yönetmeliği 82’inci maddesinde belirtilen defterleri de tutmak zorundadırlar. Bunlar; karar defteri, üye kayıt defteri, evrak kayıt defteri, demirbaş defteri, yevmiye defteri, büyük defter ve envanter defteridir. Yevmiye defteri, büyük defter ve envanter defteri Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığınca çıkarılan tebliğlerde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde, diğer defterler ise Bakanlıkça oluşturulan veya izin verilen yazılımlar kullanılarak elektronik ortamda da tutulabilirler.

Sandık mali işleri de Dernekler Yönetmeliğine göre, dernek mali işlemleri gibi yürütülmektedir.

^{*Yararlanılan Kaynaklar: Ömer Aykul: Dernekler Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ocak 2023.}