Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında tanınan hakların iç hukukta ihlal edilmesi ve bu ihlalin sonuçlarının iç hukukta giderilememesi halinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) bireysel başvuru yapılabilir.

Bireysel başvuru yoluyla ilgili olarak bilinmesi gereken şeylerden biri her ihlalin tazminatı doğurmamasıdır. AİHM’in asıl görevi taraf devletlerin AİHS’e uygun davranıp davranmadıklarını tespitidir.

Bireysel başvuruyu, devlet tarafından hakları ihlal edilen herkes açabilir. Gerçek kişiler, özel tüzel kişiler ve yabancılar bireysel başvuruda bulunabilir. Hatta topluca zarara uğramışlarsa tüzel kişiliğe sahip olmasa bile kişi toplulukları da bireysel başvuru yapabilir.

Başvuru şartları

• Temel haklara yapılan ihlal veya ihmal, kamu gücü kullanan kişi veya kurumlar tarafından gerçekleştirilmelidir.
• İhlal edilen hak AİHS kapsamında olmalıdır. Bu haklar Anayasa Mahkemesinde yapılan bireysel başvuru kapsamındaki haklarla aynıdır.
• İç hukuk yollarının tüketilmesi gerekir. İç hukuk yolları; zorunlu idari yollar, dava açma ve kanun yolları ve Anayasa Mahkemesi’nde bireysel başvurudur.
• Başvuru, iç hukuk yollarının tüketilmesinden itibaren 6 ay içinde yapılmalıdır. Başvuru yapılması
• Başvuru, sözleşmeye taraf devletlerin herhangi birinin diliyle yapılabilir. bu nedenle Türkçe de yapılabilir. Fakat başvurunun baştan itibaren İngilizce veya Fransızca yürütülmesi süreci hızlandıracaktır.
• Başvuru, mahkemenin hazırladığı başvuru formunun doldurulması ile yapılır. Tüm deliller forma eklenir. Hazırlanan dosya posta yoluyla mahkemeye gönderilmelidir.
• AİHM’de bireysel başvuru yolu haraca tâbi değildir.

Başvurunun incelenmesi

Mahkemeye ulaşan başvurular ön incelemeden geçer. Ön inceleme sonrasında dosya esastan incelenir. Esas hakkında karar verildikten sonra üst daireye 3 ay içinde temyiz etmek mümkündür.

AİHM kararı ve uygulanması

AİHM kararı tespit niteliğindedir. İhlali doğrudan ortadan kaldırmaz. Başvurucunun zararı mevcutsa bu zararın giderilmesi için maddi veya manevi tazminata hükmeder.

AİHM kararı doğrudan icraya konulamaz. Kararın icrası için Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvurulması gerekir.

Başvurucu lehine verilen karar sonucunda yargılanmanın yenilenmesi talep edilebilir.

AİHM’de bireysel başvuru yapılması iç hukukumuzdan farklı hukuk ve dil bilgisi gerektirmektedir. Bu nedenle konusunda uzman avukatlara danışılması yerinde olacaktır.