A. Derneklerin Ticari Faaliyetleri

Derneklerde ticari faaliyetler, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre yapılmaktadır. Bu Kanun’un 16’ncı maddesine göre, ticaret şirketi veya ticari işletme işleten dernekler tacir sayılmaktadır. Kamu yararına çalışan dernekler ise tacir sayılmamaktadır. Derneklerin ticari faaliyette bulunmaları bir izne tabi değildir. Mülki idare amirliğine yapılacak bildirim yeterli bulunmaktadır. Derneklere bağlı ticari işletmeler, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu m.1’e göre, vergi yükümlülüğü açısından kurumlar vergisine tabidirler. Burada vergi yükümlüsü (mükellefi) derneğin kendisi değil, derneğe ait iktisadi işletmelerdir. Zira 5520 sayılı Kanun derneği değil, sadece işlettiği işletmeyi tacir olarak kabul etmektedir. Oysa yukarıda da belirttiğimiz gibi, Türk Ticaret Kanunu ticari işletme işleten dernekleri de tacir saymaktaydı.

Dernekler ticari faaliyet için, Türk Ticaret Kanunu’nun da belirtilen kıstaslara göre limited veya anonim şirketler kurabilirler. Zira Kanuna göre, bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi bir ticaret unvanı altında limited veya anonim şirketi kurabilmektedir. Buna göre bir tüzel kişilik olan dernekler de tek başlarına limited veya anonim şirket kurabilirler, kurulmuş şirketlere de ortak olabilirler. Bu konuda yönetim kurulunda karar alınması zorunludur.

B. Derneklerin İktisadi İşletmeleri

Dernekler kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi işletmeler kurabilirler. Dernek veya vakfa ait bir iktisadi işletmenin varlığından söz edilebilmesi için iktisadi işletmenin, öncelikle dernek veya vakfa ait veya bağlı olması gerekmektedir. Ayrıca söz konusu iktisadi işletmenin ticari, sınai veya zirai alanda devamlı olarak faaliyette bulunması gerekmektedir. Bu işletmeler kurumlar vergisine tabidir.

Bir derneğin iktisadi işletme kurabilmesi için yapılması gerekenler:

• Dernek tüzüğünde derneğin iktisadi işletme kurulabileceği yazılı olmalıdır.
• Dernek genel kurulu, dernek yönetim kuruluna bu konuda yetki vermeli ve yönetim kurulu da bu doğrultuda karar almalıdır.
• Yönetim kurulunun kararında; işletmenin faaliyet alanı, tahsis edilen sermayesi, yönetim ve işletme yapısı, eğer süreli olacaksa süresi belirtilmelidir.
• Bu koşulların yerine getirilmesi sonrasında dernek yönetim kurulu, ticaret sicil memurluğu ile irtibata geçerek gerekli belgelerle başvuru yapar.

Dernek iktisadi işletmelerinin tüzel kişiliği olmadığından, doğrudan kendi üzerlerine taşınmaz mal edinemezler. Dernek veya vakıfların eğitim ve sağlık gibi birtakım hizmetleri bir bedel karşılığı olmaksızın yerine getirmeleri halinde, bu faaliyetler dernek veya vakfa bağlı iktisadi işletme olarak değerlendirilmeyecektir. Ancak sözü edilen hizmetlerin yerine getirilmesi için yapılan masrafların hizmet verilenlerden tahsil edilmesi veya bu kişilerden veya ailelerinden bağış adı altında bir bedel alınması durumunda, bu faaliyetler dernek veya vakfa ait iktisadi işletme olarak kabul edilecek ve yine kurumlar vergisine tabi olacaktır.

Dernek iktisadi işletmelerinin yönetim organı, derneğin yönetim kuruludur. Dernek yönetim kurulu isterse bazı yönetim kurulu üyelerini iktisadi işletmede görevlendirerek dernek iktisadi işletmesi yönetim organını da oluşturabilir. Bu şekilde oluşturulmuş bir yönetim organı olsa dahi, iktisadi işletmenin feshi, tasfiyesi, ana sözleşme tadilatı, sermaye artırımı ve azaltılması gibi konularda yine dernek yönetim kurulu görevlidir.

^{* Yararlanılan Kaynaklar: Özlem Tüzüner: “Derneğin Ticari İşletmesi ve Türk Medeni Kanunu’nda Bilinçli Boşluk Bırakılması”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, Haziran 2013, ss.2811-2844.}