A. Kaçaklık Kavramı ve Koşulları

Hakkındaki soruşturmanın veya kovuşturmanın sonuçsuz kalmasını sağlamak amacıyla yurt içinde saklanan veya yabancı ülkede bulunan ve bu nedenle Cumhuriyet savcısı veya mahkeme tarafından kendisine ulaşılamayan kişiye kaçak denir. Kaçak şüpheli veya sanık, gaip sanıktan farklı olarak soruşturma ve kovuşturmadan bilinçli bir şekilde kaçmaktadır ve soruşturma ya da kovuşturmanın sonuçsuz kalmasını amaçlamaktadır.

Kaçaklık kararı; soruşturma evresinde soruşturmayı yapan savcılık, kovuşturma aşamasında ise ceza davasının açıldığı mahkeme tarafından verilebilir. Kaçaklık kararı verilebilmesi için;

• Şüpheli veya sanık hakkında soruşturma veya kovuşturma başlatılmış olmalı,
• Şüpheli veya sanığın, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçsuz kalması amaçlı ve bilinçli hareketleri nedeniyle kendisine ulaşılamaması,
• Şüpheli veya sanığın işlediği iddia edilen suç veya suçların, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda belirtilen “katalog” suçlardan olması,
• Şüpheli veya sanığa usulüne uygun tebligat gönderilmiş olmasına rağmen savcılık veya mahkeme önüne gelinmemesi ve bu doğrultuda zorla getirme kararı çıkarılmış olması,
• Usulüne uygun tebligat ve zorla getirme kararına rağmen savcılık veya mahkeme önüne getirilemeyen şüpheli veya sanık hakkında kaçaklık kararı verilmesi için ilan yapılması, şartlarının yerine getirilmesi gerekmektedir.

B. Kaçak Hakkında Yapılabilecek İşlemler ve Hüküm

Kaçak sanık hakkında kovuşturma yapılıp duruşma açılabilse de daha önce sorgusu yapılmamış ise mahkumiyet kararı verilemez. Ancak kovuşturma sonucunda; beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi veya düşmesi kararlarından biri verilecek olursa, kaçağın savunmasının alınmış olup olmadığının bir önemi kalmayacaktır. Bu halde, kaçak sanığın savunmasının alınmaması halinde, mahkumiyet hükmü dışındaki kararların verilmesine bir engel bulunmadığı görülmektedir.

Şüpheli veya sanık kaçak olsa da soruşturma veya kovuşturma evrelerinde savcılık veya mahkeme; tanık dinleyebilir, müzekkere ile ya da keşif yoluyla her türlü delili toplayabilir. Yine kovuşturma aşamasında mahkeme, kaçak sanık hakkında duruşma yapmadan işlemleri sürdürebileceği gibi duruşma yaparak her türlü yargılama işlemini gerçekleştirebilir. Duruşma yapılan hâllerde kaçak sanığın müdafii yoksa, mahkeme barodan bir avukat görevlendirilmesini ister.

C. Kaçak Hakkında Uygulanabilecek Tedbirler

Kaçak sanık ya da şüphelinin, savcı veya mahkeme huzuruna getirilmesi için birtakım zorlayıcı tedbirlere başvurulabilir. Bunlardan ilki zorlama amaçlı elkoymadır. Buna göre; kaçağın savcıya başvurmasını veya duruşmaya gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye'de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına elkonulabilir ve gerektiğinde idaresi için kayyım atanır. Kaçak yakalandığında veya kendiliğinden gelerek teslim olduğunda elkoymanın kaldırılmasına karar verilir. Bununla birlikte; kaçak şüpheli veya sanık hakkında sulh ceza hâkimi veya mahkeme tarafından yokluğunda tutuklama kararı verilebilir.

D. Kaçaklara Güvence Belgesi Verilmesi

Gaipliğe ilişkin güvence belgesi verilmesi düzenlemeleri, kaçaklar hakkında da uygulanacaktır. Gaiplik sadece sanıklar için söz konusu iken kaçak sıfatı şüpheliler için de söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle güvence belgesi hükümlerinin, kaçak olduğuna karar verilen şüpheli ve sanıklar için uygulanabileceği kabul edilmelidir.

Buna göre; mahkeme veya soruşturma evresinde sulh ceza hakimliği, kaçak şüpheli veya sanık hakkında duruşmaya gelmesi hâlinde tutuklanmayacağı hususunda güvence belgesi verebilir ve verdiği güvence belgesini bazı koşullara bağlayabilir. Şüpheli veya sanık, hapis cezası ile mahkûm olur veya kaçmak hazırlığında bulunur ya da güvence belgesinin bağlı olduğu koşullara uymazsa belgenin de hükmü kalmayacaktır. Güvence belgesi tüm suç tipleri için verilebilir, ancak şüpheli veya sanığın üzerine atılı hangi suç için verilmişse, o suç için geçerlidir. Bununla birlikte ve doğal olarak, tutuklama yasağı bulunan hallerde güvence belgesi verilemez. Şüpheli veya sanık hakkında; mahkumiyet kararı verilmesi, kaçağın kaçma çabası içerisinde bulunması ve güvence belgesindeki şartlara uymaması hallerinde güvence belgesi hükümsüz kalacaktır.