Satış sözleşmesi, Türk Borçlar Kanunu’nun 207’inci maddesinde düzenlenmiştir. Satış sözleşmesinde satıcı, bir malın mülkiyet ve zilyetliğini devretmek, alıcı ise sözleşme konusu malın bedelini ödemek borcu altındadır. Görüldüğü üzere söz konusu sözleşme çift tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. Bu sebepledir ki, borcunu ödeyen satıcı, alacağına kavuşamaması halinde bir takım hak ve yetkilere sahip olmaktadır.

Hapis hakkı, genel olarak Türk Medeni Kanunu’nun 950 vd. maddelerinde düzenlenmektedir. Kısaca bahsetmek gerekirse hapis hakkı, alacağına kavuşamayan alacaklıya, bazı şartların gerçekleşmesi, bazı şartların ise var olmaması halinde zilyetliğinde bulunan borçluya ait taşınmaz ve/veya kıymetli evraka el koyma ve gerektiğinde İİK. hükümlerince satılarak alacağına kavuşmasını sağlayan bir haktır. Bu hak esasında ayni bir hak olmakla beraber aynı zamanda da kanundan kaynaklanan bir teminat hakkıdır. Ancak teminat hakkından farkı da bulunmaktadır.

Hapis hakkının doğması için bazı şartların gerçekleşmesi, bazılarının ise hiç var olmaması gerekmektedir. Bu nedenle hapis hakkının şartları, olumlu şartlar ve olumsuz şartlar olmak üzere temelde ikiye ayrılmaktadır.

Hapis Hakkının Olumlu Şartları

• Satıcının Hak Konusu Taşınmaza Alıcının Rızası ile Zilyet Olması
• Muaccel Bir Alacağın Varlığı
• Satıcının Zilyetliğindeki Taşınır Mal/Kıymetli Evrak ile Alacak Arasındaki Bağlantının Mevcudiyeti

Hapis Hakkının Olumsuz Şartları

• Hapis Hakkının Satıcının Yüklendiği Borçla veya Borçlunun Talimatıyla Bağdaşmaması
• Hapis Hakkının Kamu Düzenine Aykırı Olması

Hapis hakkının kurulması ile satıcı, borç ödenmediği sürece hapsedilen eşyayı geri vermekten kaçınabilecektir. Alıcının söz konusu eşyaları geri istemesi üzerine, satıcı bir def’i ileri sürebilecektir. Ancak satıcı, alacağı tutar çerçevesinde hapis hakkını kullanabilir. Aksi halde alıcının uğradığı zararı tazmin yükümlülüğü altına girebilir. Meğerki hapis hakkı tesis edilen eşya bölünebilir niteliği haiz olmasın. İlaveten, alıcı borcunu yerine getirmez ve yeterli güvence de göstermezse satıcı, alıcıya daha önce bildirimde bulunarak, hapsettiği şeylerin teslime bağlı rehin hükümleri uyarınca paraya çevrilmesini isteyebilir. Üzerinde hapis hakkı bulunan nama yazılı kıymetli evrakın paraya çevrilmesi için icra dairesi, alıcı yerine gerekli işlemleri yapar. (TMK. m.953)

Hapis hakkı ile teminat hakkı farklı özellikler taşımaktadır. Hapis hakkının konusu, ancak taşınır mal veya kıymetli evrak olabilir. Buna ek olarak hapis hakkı, kanunda belirtilen şartların gerçekleşmesiyle, tescile gerek olmadan kendiliğinden doğar. Buna karşılık rehin sözleşmesinin doğabilmesi için tescil şartı aranabilmektedir. İlaveten rehin sözleşmesinin doğmasında tarafların iradeleri uyuşmaktadır oysa ki hapis hakkında tarafların iradeleri uyuşmamaktadır. Hapis hakkında borçlunun iradesi sadece hapis hakkının kullanılacağı mal ve/veya kıymetli evrakın zilyetliğinin alacaklıya teslimi konusundadır. Ancak buradaki olumlu irade, söz konusu eşya üzerinde hapis hakkı kurularak teminat tesis edilmesine yönelik değildir.