Velayet; ergin olmayan kişilerin ya da ergin ve kısıtlı olup hakimin vasi atanmasına gerek görmediği kişilerin hem şahıs hem de malvarlığına ilişkin haklarını korumak amacıyla, kanunun anne ve babaya tanımış olduğu hak ve yükümlülüklerin tümünü ifade etmektedir.

Kural olarak evlilik devam ettiği sürece anne ve baba velâyeti birlikte kullanır, ancak anne ve babanın evli olmadığı durumda dünyaya gelen kişilerin velayeti anneye aittir. Yasal sebep olmadıkça velâyet anne ve babadan alınamaz. Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velâyeti eşlerden birine verebilir. Velayet, anne ve babadan birinin ölümü hâlinde sağ kalana, boşanmada ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir.

Velayet sahibi olmayıp çocukla kişisel ilişki kurma hakkı bulunan taraf, belirli koşulların oluştuğunu iddia ve ispat ederek velayetin değiştirilmesini hâkimden talep edebilir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 183’üncü maddesinde velayetin değiştirilmesi nedenleri örnek olarak sayılmıştır. Buradan hareketle;

• Çocukla kişisel ilişki kurulmasının engellenmesi,
• Çocuğun velayet hakkı kendisinde olmayan üçüncü kişinin hakimiyetinde tutulması,
• Velayet sahibinin yeniden evlenmiş olması,
• Velayet sahibinin başka bir yere taşınması,
• Velayet sahibi ebeveynin velayet hakkını gereği gibi kullanamaması,
• Eğitim, sağlık, güvenlik, ahlak gibi, çocuğun menfaatinin gerektirdiği unsurlarda aksaklıklar yaşanması,
• Velayet sahibinin kısıtlanması,
• Velayet sahibinin vefatı vb.

durumlarından en azından birinin oluşması halinde velayet hak ve sorumluluğuna sahip olmayan ebeveyn, velayetin değiştirilmesini talep edebilecektir.

Velayetin değiştirilmesi halinde, mahkeme artık diğer ebeveynle çocuk arasında kişisel ilişki kuracak ve asıl talebin ferisi niteliğindeki uygun miktarda iştirak nafakasının velayet sahibi ebeveyne ödenmesine hükmedecektir.

Çocuğun üstün yararı göz önünde bulundurulduğundan velayetin değiştirilmesi davasının açılabilmesi için herhangi bir süre öngörülmemiştir. Dolayısıyla durumun gerektirdiği anda açılabilecek bir davadır.

Velayetin değiştirilmesi davası, basit yargılama usulüne tabidir. Ayrıca velayet davaları kamu düzenine ilişkin olduğundan, re’sen inceleme ilkesi geçerlidir. Görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Aile Mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise, Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir. Velayetin değiştirilmesi davaları çekişmesiz yargı işlerindendir. Bu nedenle söz konusu davada 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 384 hükmü gereği, talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.