A. GİRİŞ

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK.) 91’nci maddesinde düzenlenen gözaltına alınma, yakalamanın devamı niteliğinde olan bir koruma tedbiridir.

Yakalanan kişi ve olay hakkında cumhuriyet savcısına durum hemen bildirilir ve emri doğrultusunda işlem yapılır. Yakalanan kişi, cumhuriyet savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. Gözaltına alma kararı ihtiyari bir karardır. Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır. Somut delil olmadan gözaltına alma işleminde oran aşılmış olup, bir keyfiyet oluşturur.

Gözaltı kararı üzerine, kişinin sağlık kontrolü yapılacaktır. Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği 9’uncu maddesinde sağlık kontrolünün ne şekilde ve hangi durumlarda yapılacağı belirtilmiştir. Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olması veya zor kullanılarak yakalanması hâllerinde hekim kontrolünden geçirilerek yakalanma anındaki sağlık durumu belirlenir. Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yeri değiştirilirse, serbest kalması durumunda, adli mercilere sevk edilirse bu işlemlerden önce de sağlık kontrolü yapılmalıdır. Kadınların muayenesi halinde özel düzenleme mevcuttur. Devletin her zaman bu durumlardan sorumluluğu vardır ve kişilerin sağlığını korumalıdır.

B. GÖZALTI SÜRELERİ

• Gözaltı süresi, yakalama için verilen süre hariç, 24 saattir.

• Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği 13’üncü maddesinde; Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre on iki saatten fazla olamaz.

• 5271 sayılı CMK.’nun 250’nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan suçlara bakmakla görevli olan ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giriyorsa bu süre kırk sekiz saattir.

• 5271 sayılı CMK.’nun 91’inci maddesinde gereğince,

Bireysel suçlarda gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez ve yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre on iki saatten fazla olamaz.

Gözaltı süresi toplu olarak işlenen suçlarda ise, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Gözaltı süresinin uzatılması emri gözaltına alınana derhâl tebliğ edilir. Yani toplu olarak işlenen suçlarda 24 saat dolduktan sonra her defasında bir günü geçmemek üzere en fazla üç gün süre uzatılabilir. Toplu suç ise aralarında iştirak ilişkisi bulunmasa da üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçtur. ( 24 saat + 1 gün + 1 gün + 1 gün )

• Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suçlarda, mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir.

1. Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
2. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1. Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2. Kasten yaralama (madde 86, 87),
3. Cinsel saldırı (madde 102),
4. Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5. Hırsızlık (madde 141, 142),
6. Yağma (madde 148, 149),
7. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8. Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9. Fuhuş (madde 227),
10. Kötü muamele (madde 232),
3. Terörle Mücadele Kanunu’nda yer alan suçlar.
4. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
5. İl İdaresi Kanunu’na dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
6. Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3’üncü maddesinde belirtilen suçlar.

Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl ve her halde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonunda Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir. Kişi serbest bırakılmazsa yukarıdaki fıkralara göre işlem yapılır. Ancak kişi en geç kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suçlarda dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Bu fıkra kapsamında kolluk tarafından gözaltına alınan kişiler hakkında da gözaltına ilişkin hükümler uygulanır.

• 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu Geçici 19’uncu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört yıl süreyle, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümü’nde tanımlanan suçlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar veya örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar bakımından gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren kırk sekiz saati, toplu olarak işlenen suçlarda dört günü geçemez. Delillerin toplanmasındaki güçlük veya dosyanın kapsamlı olması nedeniyle gözaltı süresi, birinci cümlede belirtilen sürelerle bağlı kalmak kaydıyla, en fazla iki defa uzatılabilir. Gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin karar, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine yakalanan kişi dinlenilmek suretiyle hâkim tarafından verilir. Yakalama emri üzerine yakalanan kişi hakkında da bu bent hükümleri uygulanır.

C. GÖZALTINA ALINMAYA VEYA GÖZALTI SÜRESİNİN UZATILMASINA KARŞI İTİRAZ

Gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet yirmi dört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır.

Gözaltına alma veya gözaltı süresini uzatmanın yerinde olduğu kanısına varılırsa, başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir.

Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz.