A. YAKALAMANIN TANIMI

Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde yakalamanın tanımını şu şekilde yapılmıştır.

Yakalama, kamu güvenliğine, kamu düzenine veya kişinin vücut veya hayatına yönelik var olan bir tehlikenin giderilmesi için denetim altına alınması gereken veya suç işlediği yönünde hakkında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan kişinin gözaltına veya muhafaza altına alma işlemlerinden önce özgürlüğünün geçici olarak ve fiilen kısıtlanarak denetim altına alınmasını ifade etmektedir.

Yakalamada kişinin hürriyetinin kısıtlanması ve fiilen denetim altına alınması nedeniyle belli sebeplerin bulunması gerekmektedir. Yakalama, kuvvetli suç şüphesi altında bulunan kişilerin maddi gerçeğe ulaşılması amacıyla belirli sebeplerin varlığı halinde özgürlüklerin yargı kararı olmaksızın geçici olarak kısıtlandığı ve fiilen denetim altına alındığı bir tedbirdir. Temel hak ve özgürlüklere doğrudan müdahale eden koruma tedbirlerden biri olan yakalamanın uygulanmasında tedbir nedeniyle verilebilecek zarar ve elde edilebilecek fayda arasında orantı olmasına dikkat edilmelidir.

B. YAKALAMANIN TÜRLERİ

5271 ılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda iki tür yakalama düzenlenmiştir.

1- Herkes tarafından yapılabilen yakalama (CMK. m.90/1)

Kişiye suçu işlerken (suçüstü hali – CMK. m.2/j) rastlanması ile suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması, şartların varlığı hallerinde herkes tarafından yakalama yapılabilecektir. Bu maddeyle herkes tarafından yakalama yapılabileceği belirtilmiştir ancak somut durum ve şartlara göre yakalama orantılı olmalı ayrıca arama yapma boyutuna da ulaşmamalıdır.

2- Kolluk tarafından yapılabilen yakalama (CMK. m.90/2)

Kolluk görevlileri, tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma olanağı bulunmadığı takdirde, yakalama yetkisine sahiptirler. Kolluk tarafından yapılabilen yakalamayı belirtilen maddede oluşan şartların varlığı halinde yalnızca kolluk görevlileri tarafından yapılabilir.

Gecikmesinde sakınca bulunan hal, derhal işlem yapılmadığı takdirde suçun iz, eser, emare ve delillerinin kaybolması veya şüphelinin kaçması veya kimliğinin saptanamaması ihtimalinin ortaya çıkması hâlini anlatmaktadır. Yani yakalama yapılamaması durumunda kaçma durumu oluşacaksa, delilleri yok edecekse bu şartın oluştuğu söylenebilir. Kolluk görevlileri, Cumhuriyet Savcısına veya amirlerine ulaşabildikleri durumlarda ise, bu yakalamayı yapamazlar.

Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olmakla birlikte, çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanması şikâyete bağlı değildir.

C. YAKALAMA EMRİ DÜZENLENMESİ

Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından yakalama emri (müzekkereli yakalama) düzenlenebilir. (Yani kuvvetli suç şüphesine de gerek yoktur bu tür durumlarda da ilgililer yakalama yapabilir.) Ayrıca, tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde, itiraz mercii tarafından da yakalama emri düzenlenebilir.

Yakalanmış iken, kolluk görevlisinin elinden kaçan şüpheli veya sanık ya da tutukevi veya ceza infaz kurumundan kaçan tutuklu veya hükümlü hakkında Cumhuriyet savcıları ve kolluk kuvvetleri de yakalama emri düzenleyebilirler.

Kovuşturma evresinde kaçak sanık hakkında yakalama emri re'sen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim veya mahkeme tarafından düzenlenir. Yakalama emrinde, kişinin açık eşkâli, bilindiğinde kimliği ve yüklenen suç ile yakalandığında nereye gönderileceği gösterilir.

D. YAKALAMA EMRİ / KARARINA İTİRAZ

Yakalama işlemine ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir.

Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet yirmi dört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Yakalamanın yerinde olduğu kanısına varılırsa başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir.

E. YAKALAMA SONRASI YAŞANILAN SÜREÇ

Kolluk, yakalandığı sırada kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri aldıktan sonra, yakalanan kişiye kanunî haklarını derhal bildirir. Yakalanan veya tutuklanarak bir yerden diğer bir yere nakledilen kişilere, kaçacaklarına ya da kendisi veya başkalarının hayat ve beden bütünlükleri bakımından tehlike arz ettiğine ilişkin belirtilerin varlığı hâllerinde kelepçe takılabilir.

Yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilerek, emri doğrultusunda işlem yapılır. Yakalama emrine konu işlemin yerine getirilmesi nedeniyle yakalama emrinin çıkarılma amacının ortadan kalkması durumunda mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emrinin derhâl iadesi istenir.

Şüpheli veya sanık yakalandığında Cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verilir. Yakalanan veya gözaltına alınan yabancı ise, yazılı olarak karşı çıkmaması halinde, durumu, vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirilir.

Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanır. Bu tutanağa yakalananın, hangi suç nedeniyle, hangi koşullarda, hangi yer ve zamanda yakalandığı, yakalamayı kimlerin yaptığı, hangi kolluk mensubunca tespit edildiği, haklarının tam olarak anlatıldığı açıkça yazılır.

Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olan suç hakkında çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanması hariç olarak şikâyetten önce şüpheli yakalanmış olursa şikâyete yetkili olan kimseye ve bunlar birden fazla ise, hiç olmazsa birine yakalama bildirilir. Yani şikayet hakkına sahip olan kişiye bu durum haber verilmelidir.

Hâkim veya mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma veya kovuşturma evresinde yakalanan kişi, en geç yirmi dört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılır.

Yakalanan kişi, en geç yirmi dört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılamıyorsa, aynı süre içinde yakalandığı yer adliyesinde, mevcut değil ise en yakın adliyede kurulu sesli ve görüntülü iletişim sisteminin kullanılması suretiyle yetkili hâkim veya mahkeme tarafından bu kişinin sorgusu yapılır veya ifadesi alınır. İfadesi alınmak amacıyla düzenlenen yakalama emri üzerine mesai saatleri dışında yakalanan ve belirlenen tarihte yargı mercii önünde hazır bulunmayı taahhüt eden kişinin serbest bırakılması, Cumhuriyet savcısı tarafından emredilebilir. Bu hüküm her yakalama emri için ancak bir kez uygulanabilir. Taahhüdünü yerine getirmeyen kişiye, yakalama emrinin düzenlendiği yer Cumhuriyet savcısı tarafından bin Türk lirası idari para cezası verilir.