A. GİRİŞ

5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile hukukumuza giren uzlaştırma kurumu, bu konunun kapsamına giren bir suç sebebiyle şüpheli/sanık ya da mağdur/suçtan zarar gören arasında oluşan uyuşmazlığın uzlaştırma bürosu tarafından görevlendirilen tarafsız olan bir uzlaştırmacı ile giderilmesi sürecine denilmektedir.

Uzlaştırma, soruşturma evresinde ve/veya kovuşturma aşamasında görülmektedir. Şüpheli veya sanık, mağdur ile uzlaşarak ceza muhakemesini sonlandırmaktadırlar. Ceza hukukunda bir alternatif uyuşmazlık çözümü olan uzlaştırma, bazı koşulların oluşması halinde uygulanabilmektedir.

• Öncelikle uzlaşmanın kapsamında olan bir suç olmalı (Şikayete bağlı ise, şikayet hakkının kullanılması gereklidir.),
• Yeterli şüphe oluşmalı,
• Taraflar özgür iradeleriyle uzlaşma önerilerini kabul etmeli ve uzlaşılan edim yerine getirilmelidir.

B. UZLAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR

* Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar, * Şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;

• Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88),
• Taksirle yaralama (madde 89),
• Tehdit (madde 106, birinci fıkra),
• Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116),
• İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (madde 117, birinci fıkra; madde 119, birinci fıkra (c) bendi),
• Hırsızlık (madde 141),
• Güveni kötüye kullanma (madde 155),
• Dolandırıcılık (madde 157),
• Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (madde 165),
• Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234),
• Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç, madde 239) suçları,
• Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar, bakımından uzlaştırma kurumu devreye girebilecektir.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık hüküm bulunması gerekir.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda, uzlaştırma yoluna gidilemez.

Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte aynı mağdura karşı işlenmiş olması hâlinde de, uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

C. UZLAŞTIRMA USULÜ

• Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, öncelikle dosya uzlaştırma bürosuna gönderilecektir. Büro tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunacaktır. Uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir.
• Kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukukî sonuçları anlatılacaktır. Şüphelinin, mağdurun veya suçtan zarar görenin reşit olmaması halinde, uzlaşma teklifi kanunî temsilcilerine yapılacaktır.
• Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini açıklamalı tebligat ya da istinabe yoluyla da yapabilmektedir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılacaktır. Resmi mercilere beyan edilmiş olup da, soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır.
• Uzlaştırmacılar, avukatların veya hukuk eğitimi görmüş kişilerin yer aldığı, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen uzlaştırmacı listelerinden görevlendirilmekte olup, hâkimin davaya bakamayacağı haller ile reddi sebepleri, uzlaştırmacı görevlendirilmesi ile ilgili olarak göz önünde bulundurulmaktadır. Uzlaştırmacılar, soruşturmanın gizliliği ilkesine uygun davranmakla yükümlüdürler.
• Görevlendirilen uzlaştırmacı, dosya içindeki Cumhuriyet savcısınca uygun görülen belgelerin birer örneği kendisine verildikten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırma bürosu bu süreyi her defasında yirmi günü geçmemek üzere en fazla iki kez daha uzatabilir.
• Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi halinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılacaktır. Uzlaştırmacı, müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili olarak Cumhuriyet savcısıyla görüşebilir ve talimat alabilir.

D. UZLAŞTIRMA PROSEDÜRÜNÜN HUKUKİ SONUÇLARI

Uzlaşma müzakereleri sonunda uzlaştırmacı, bir rapor hazırlayarak kendisine verilen belge örnekleriyle birlikte uzlaştırma bürosuna verir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne şekille uzlaşıldığı açıklanır. Uzlaştırma bürosu soruşturma dosyasını, raporu ve varsa yazılı anlaşmayı Cumhuriyet savcısına gönderir.

Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın, tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygunluğunu belirlerse raporu ya da belgeyi mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder.

* Uzlaşmanın oluşması durumunda;

1. Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini bir defada yerine getirmesi halinde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı (KYOK) verilir.
2. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, taksite bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez ve Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde kamu davası açılır. * Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz yani açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır. Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaşma raporu veya belgesi yazılı ilam niteliğindeki belgelerden sayılır. Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz. * Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde ise, tekrar uzlaştırma yoluna gidilemeyecek olup, cumhuriyet savcıları ilgili dosyayı kaldığı yerden devam ettirecektir.

E. MAHKEME TARAFINDAN UZLAŞTIRMA

Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, kovuşturma dosyası, uzlaştırma işlemlerinin kanunda belirtilen esas ve usule göre yerine getirilmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir.

Uzlaşma gerçekleştiği takdirde mahkeme uzlaşma sonucunda,

1. Sanığın edimini bir defada yerine getirmesi halinde, davanın düşmesine karar verir.
2. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, taksite bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde; sanık hakkında, hükmün açıklanmasının geri

bırakılması kararı uygulanır. Bu sürede zamanaşımı işlemez ve HAGB kararIarı verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, mahkeme tarafından hüküm açıklanır.

Uzlaştırma süreci başarısızlıkla sonuçlanırsa mahkeme duruşmanın devam etmesi kararını verecektir.

F. BİRDEN FAZLA MAĞDUR VEYA FAİL BULUNMASI DURUMUNDA UZLAŞTIRMA

Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.

Birden çok fail bulunması hâlinde aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın ancak uzlaşan kişi uzlaşmadan yararlanabilir.

G. ŞİKAYETTEN VAZGEÇME VE UZLAŞTIRMA FARKI

Şikayetten vazgeçme ile uzlaştırma farklı ceza müesseseleri olup, şikayetten vazgeçme faille mağdurun kendi aralarında -adliye dışı- gerçekleştirdiği bir anlaşma şekli olarak kabul edilmektedir. Şikayetinden vazgeçen bir kişi uzlaşma yoluna gidemeyecektir.

• Yararlanılan kaynaklar:

Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınevi