Devlet memurluğunu sona erdiren haller 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu m. 94 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hükümlerde aranan şartların varlığı halinde memurların görevlerine son verilmektedir. Bu hükümlerde düzenlenen durumlar memurlar için geçerli olup, kendi kanunlarına tâbi kamu görevlileri ve sözleşmeli personel için kendi mevzuatlarında farklı hükümler yer alabilir. Bu yazıda memurluğu sona erdiren haller genel olarak ele alınacaktır.

1. Çekilme (İstifa)

İstifa ile devlet memurları kendi istekleri ile görevlerinden ayrılmaktadırlar. İstifa beyanı yazılı olarak yapılmalıdır.

Kural olarak memurun istifa beyanının kuruma iletilmesi yeterlidir. Kurumun istifayı kabul etmeme yetkisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte 657 sayılı Kanun m.94’ün ifade biçiminden istifa beyanının kabule bağlı olduğu şeklinde anlaşılmaya müsaittir. Fakat kabul usulünün nasıl olacağı yönünde herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Anayasanın angarya yasağı hükümleri göz önünde bulundurulduğunda istifasını beyan eden memurun istifası reddedilerek çalıştırılmaya devam edilemez.

İstifa eden memur hemen görevden ayrılamaz. Çekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme işleminin tamamlanmasına kadar görevine devam eder. Memurun bekleme süresi en fazla bir aydır. Bir ayın dolması ile istifa eden memur yerine başka birisi gelmese dahi görevinden ayrılabilir. İdarenin istifa eden memurun bekleme süresince beklemesine gerek olmadığını bildirmesi veya olağanüstü bir sebeple istifa edilmesi halinde bir aylık bekleme süresi uygulanmayacaktır. İstifa eden memur görevini devir ve teslimle yükümlü ise devir teslim sonrasında görevden ayrılır. (m.95)

657 sayılı Kanun m. 96’da görevi bırakmaya ilişkin istisnalar düzenlenmiştir. Bu hükme göre olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki devlet memurları yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamazlar.

İstifa eden memur 6 ay süre ile memurluğa alınmaz. İstifa usulüne aykırı olarak görevden ayrılan memurlardan; yerine gelecek memuru beklemeden ayrılanlar ya da en fazla bir ay süreyle beklemeyenler bir yıl, devir teslim yükümlüğüne uymadan görevden ayrılanlar üç yıl, olağanüstü hallerden görevden ayrılanlar ömür boyu devlet memurluğuna alınmazlar. M. 97 hükmünde memurluktan bahsedilmiş olup memurluk dışındaki kamu görevlerinde çalışılması mümkündür.

2. Çekilmiş (Müstafi) Sayılma

Memur, kanunda belirlenen sürelerde göreve başlamaması ya da göreve gelmemesi halinde istifa etmiş sayılır. Müstafi sayılan memurlar bir yıl süreyle memurluğa alınmazlar. Memurun müstafi sayılacağı haller şunlardır;

• Başka yerdeki bir göreve atananlardan 15 gün içinde hareket ederek belli yol süresi sonunda yeni görevlerine başlamayanlara, eski görevlerinden ayrılış ve yeni görevlerine başlayış tarihleri arasında aylık verilmemek şartı ile 10 günlük bir süre daha verilebilir. Belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler olmaksızın bu süre sonunda da yeni görevlerinde işe başlamayanlar memuriyetten çekilmiş sayılırlar.
• Devlet memuru iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silahaltına alınanlardan askerlik görevini tamamlayıp memuriyete dönmek isteyenler, terhis tarihinden itibaren 30 gün içinde kurumlarına başvurmak ve kurumları da başvurma tarihinden itibaren azami 30 gün içinde ilgilileri göreve başlatmak zorundadırlar. Bu süreden başvuru yapmayan memurlar çekilmiş sayılır.
• Bilgilerini artırmak üzere dış memleketlere gönderilme durumlarında sürelerinin bitiminde görevlerine başlamayanlar çekilmiş sayılırlar.
• Mezuniyetsiz veya kurumlarınca kabul edilen mazereti olmaksızın görevin terk edilmesi ve bu terkin kesintisiz 10 gün devam etmesi halinde, yazılı müracaat şartı aranmaksızın, çekilme isteğinde bulunulmuş sayılır.
• Aylıksız izin süresinin bitiminden önce mazereti gerektiren sebebin ortadan kalkması hâlinde, on gün içinde göreve dönülmesi zorunludur. Aylıksız izin süresinin bitiminde veya mazeret sebebinin kalkmasını izleyen on gün içinde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş sayılır.

3. Memurluktan Çıkarma (İhraç)

Devlet memurluğundan çıkarma halinde memur bir daha devlet memurluğuna alınmaz. Devlet memurluğundan çıkarma 657 sayılı Kanun m. 125/E’de disiplin cezası olarak düzenlenmiştir. Disiplin yargılaması neticesinde memuriyetten çıkarma kararı verilir. Bu kararı vermeye yetkili mercii kurumun yüksek disiplin kuruludur.

4. Koşullarda Eksiklik

Devlet memurluğuna girişte aranan özel ve genel şartlar m. 48’de sayılmıştır. Örneğin memurun m. 48’de sayılan suçlardan birinden mahkûm edilmesi veya Türk vatandaşlığını kaybetmesi hallerinde devlet memurluğu sona erecektir. Bu şartların görev sırasında kaybedilmesi halinde atamaya yetkili en üst makam tarafından memurluğun sona erdirilmesine karar verilir. M. 48’de düzenlenen aşağıdaki şartların kaybı halinde memuriyet sona erecektir;

• Türk Vatandaşı olmak,
• Bu Kanunun 40 ncı maddesindeki yaş şartlarını taşımak,
• Bu Kanunun 41 nci maddesindeki öğrenim şartlarını taşımak,
• Kamu haklarından mahrum bulunmamak,
• Beşinci fıkrada belirtilen suçlardan mahkûm olmak,
• Görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak,
• Hizmet göreceği sınıf için 36 ve 41 nci maddelerde belirtilen öğretim ve eğitim kurumlarının birinden diploma almış olmak,
• Kurumların özel kanun veya diğer mevzuatında aranan şartları taşımak.

5. Bağdaşmazlık

Memurlar görevleri sırasında görevleriyle bağdaşmayan işler yürütemezler. M. 28’e göre; Memurlar Türk Ticaret Kanununa göre (Tacir) veya (Esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi müesseselerinde görev alamaz, ticari mümessil veya ticari vekil veya kollektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak olamazlar. Aynı zamandan memurlar, mesleki faaliyette veya serbest meslek icrasında bulunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve benzeri yerler açamaz; gerçek kişilere, özel hukuk tüzel kişilerine veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait herhangi bir iş yerinde veya vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamaz. Bu durumun tespiti üzerine atamaya yetkili amir tarafından memurluğun sona erdirilmesine karar verilir.

6. Ölüm

Memurun hayatını kaybetmesi halinde memuriyet de sona erecektir.

7. Emeklilik

Memuriyeti sona erdiren bir diğer hal memurun emekliye ayrılmasıdır. 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu döneminde memuriyete başlayanlara bu kanun uygulanmaya devam ederken, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 sonrasında atananlara bu kanun uygulanacaktır. Yaş haddi ve malullük halinde memurlar zorunlu olarak emekliye ayrılırlar. İdare de şartları sağlayan memuru resen emekliye sevk edebilir. Aynı zamanda belli bir yaşı (kadınlar 58, erkekler 60) doldurmaları ve 9000 gün prim ödemeleri halinde kendi istekleri ile emekliye ayrılabilirler. Emekli olan memurlara emeklilik aylığı, ikramiye ve diğer mali hakları ödenir.