Mevzuatımızda engelleri nedeniyle hayatlarında yeterince zorluklarla karşılaşan engellilere çeşitli vergi avantajları tanınmıştır. Bu kapsamda vergi avantajlarında yararlanabilecek olan kişiler şu şekildedir:

• Engelli çalışanlar,
• Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan çalışan,
• Engelli serbest meslek erbabı,
• Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan serbest meslek erbabı,
• Basit usulde vergilendirilen engelliler.

Gelir Vergisi, Gümrük Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Katma Değer Vergisi ve Emlak Vergisi Kanunlarında engellilere çeşitli avantajlar sağlanmıştır.

A. GELİR VERGİSİ KANUNUNA GÖRE ENGELİLİK İNDİRİMİ

Gelir Vergisi Kanununun 31’inci maddesine göre; çalışma gücünün asgari %80’ini kaybetmiş bulunanlar birinci derece engelli, asgari %60’ını kaybetmiş bulunanlar ikinci derece engelli, asgari %40’ını kaybetmiş bulunanlar ise üçüncü derece engelli sayılmaktadır. Buna göre, engellilik indirimi, çalışma gücü kaybı olanların ücret ve/veya kazançlarına, girecekleri derecelere göre belirlenen miktarda indirimin uygulanmaktadır.

Engellilik indirim tutarları her yıl güncellenmektedir.

Bu indirimden yararlanılabilmesi için vergi dairesinin yönlendireceği yetkili hastanelerden gerekli raporların alınması ve diğer gerekli belgelerle başvuru yapılması gereklidir. Başvurulan sağlık kurulu raporları gerçeği yansıtmaması halinde itiraz ve iptal davasına konu edilmesi mümkündür.

Engelli çalışan iş yeri değiştirirse vergi dairesi müdürlüğünden yeni yazı almaları yeterlidir.

Engelli vergi indirimi sonrasında halen gelir vergisine tabi miktar kalması halinde asgari geçim indiriminden yararlanılabilir.

 B. GÜMRÜK VERGİSİNDE SAĞLANAN VERGİ AVANTAJLARI

Gümrük Kanununun 167’nci maddesinin birinci fıkrasının (12/a) bendinde malul ve engellilerin kullanımına mahsus eşyanın gümrük vergilerinden muaf olduğu düzenlenmiştir. Gümrük vergisinden istisna tutulan eşyalar şunlardır:

• Görme engelliler hariç olmak üzere, malul ve engellilerin hayatlarını idame ettirmesi için kişisel kullanımlarına mahsus özel surette imal edilmiş olup, engelli kişilerin bizzat kendileri tarafından veya engelli kişilere yardım sağlanması amacına yönelik olarak vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler ile resmi kurumlara karşılıksız gönderilen ve ücretsiz dağıtılmak üzere belirtilen dernek, vakıf ve resmi kurumlar tarafından serbest dolaşıma sokulan motorlu veya motorsuz koltuk, bisiklet ve diğer eşyaya,
• Vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler ile Sağlık Bakanlığınca yetki verilenler tarafından ithal edilen, malul ve engelli kişileri toplu olarak taşımaya yönelik, malul ve engelli kişinin araca binip inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulunan motorlu kara nakil vasıtalarına, Münhasıran engelli kişi tarafından kullanılmak üzere özel surette imal edilmiş hareket ettirici tertibatı bulunan (3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren sol bacak engeli olan gazilerde özel tertibat aranmaz) ve bu kişiler tarafından serbest dolaşıma sokulan, motosiklet ve motor silindir hacmi 1600 cc.’ye kadar olan otomobiller,
• El ve ayak fonksiyonlarını tamamen yitirmiş olmaları nedeniyle bizzat malul ve engelli kişi tarafından kullanılamayan, kişinin araca binip inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulunan, malul ve engelli kişinin üçüncü dereceye kadar kan ve sıhri hısımlarından bir sürücü veya kişi ile iş akdine bağlı olarak istihdam edilen sürücü tarafından kullanılan vasıtalardan; 87.02 tarife pozisyonu altında sınıflandırılan minibüsler ve portatif koltuklar hariç olmak üzere, sürücüsü dâhil altı ila dokuz oturma yeri olan, engelli kişinin rahatça taşınabilmesine imkân verecek tavan yüksekliğine sahip olan motorlu kara nakil vasıtaları.

Bu eşyaların yanında aksesuarlar ve bakım için gerekli parçalar da kapsam dâhilindedir.

Gümrük vergisi indiriminden yararlanabilecek kişiler ve eşyaların taşıması gereken şartlar Gümrük Muafiyeti Tebliği ile belirlenmiştir.

Özel tertibatlı araçlarda aynı zamanda ÖTV istisnasından faydalanmak mümkündür. Gümrük vergisi indiriminden yararlanılabilmesi için yetkili gümrük idarelerine gerekli belgeler toplandıktan sonra başvuru yapılması gereklidir. Yetkili gümrük idareleri şunlardır; Ankara Gar Gümrük Müdürlüğü, Yeşilköy Gümrük Müdürlüğü (İstanbul), Gebze Gümrük Müdürlüğü (Kocaeli), İzmir Yolcu Salonu Gümrük Müdürlüğü, Malatya Gümrük Müdürlüğü, Rize Gümrük Müdürlüğü, Mersin Gümrük Müdürlüğü.

Gümrük vergisi muafiyetinden yararlanılarak ithal edilen özel tertibatlı araçların başka kişilere devri ise çeşitli şartlara bağlanmıştır. Bu araçların engelli kişilere devredilmesi halinde gümrük vergisi tahsil edilmez. Fakat devralacak kişinin engeli bulunmuyorsa ödenmeyen vergilerin tahsil edilmesi gerekir.

C. YURT İÇİNDEN ALINAN TAŞITLARDA SAĞLANAN ÖZEL TÜKETİM

VERGİSİ (ÖTV) AVANTAJI

ÖTV avantajından faydalanmada engellilik derecesine göre ayrım yapılmıştır. Buna göre engellilik derecesi %90 veya üzeri olan engelliler ve %90 altında olan engellilere göre farklı hükümler öngörülmüştür.

1. Engellilik Derecesi %90 veya Üzerinde Olanların Taşıt Alımlarında İstisna Uygulaması

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Kanununun (7/2-a) maddesi uyarınca, Kanuna ekli (II) sayılı listede (Ek:7) yer alan kayıt ve tescile tâbi mallardan; 87.03 (hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dahil bedeli 200.000 TL’yi aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, engellilik derecesi %90 veya daha fazla olan malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defa olmak üzere ilk iktisabı (ilk alımı) ÖTV’den istisnadır.

İstisna kapsamında alınacak araçlar Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi taşıtlardan, sadece, Türk Gümrük Tarife Cetvelinin;

• 87.03 tarife pozisyonunda yer alan, motor silindir hacmine bakılmaksızın, hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dâhil bedeli 200.000 TL ve altında olan binek otomobil, panelvan, pick-up, arazi taşıtı, ATV, jeep, steyşın vagon, vb. taşıtlar,
• 87.04 tarife pozisyonunda yer alan, eşya taşımaya mahsus, 2800 cm³ veya altında motor silindir hacmine sahip van, panelvan, kamyonet, pick-up, vb. taşıtlar,
• 87.11 tarife pozisyonunda yer alan, motor silindir hacmine bakılmaksızın, motosikletler.

Eğer alınacak araç üzerinde tadilat yapılması gerekiyorsa bu araçlar için de istisna öngörülmüştür. Sürekli olarak sedye ya da tekerlekli sandalye kullanılmasının gerektiği hallerde buna uygun araçlar alınabilir. Bu kapsamda; Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi taşıtlardan, sadece, 87.03 tarife pozisyonu kapsamında vergilendirilen; yük taşımasında kullanılıp azami ağırlığı 3,5 tonu aşmayan ve yolcu taşıma kapasitesi istiap haddinin %50’sinin altında olan taşıtlar ve sürücü dâhil 9 kişilik oturma yeri olan taşıtlar alınabilir. Panelvan, kombi gibi hem yük hem yolcu taşımacılığında kullanılabilen çok amaçlı taşıtlar (hafif ticari taşıtlar) ile sürücü dâhil 9 kişilik oturma yeri olan taşıtlar bu kapsamdadır.

2. Engellilik Derecesi %90’ın Altında Olanların Taşıt Alımlarında İstisna Uygulaması

Özel Tüketim Vergisi Kanununun (7/2-c) maddesi uyarınca, Kanuna ekli (II) sayılı listede (Ek:7) yer alan kayıt ve tescile tâbi mallardan; 87.03 (hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dahil bedeli 200.000 TL’yi aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, bizzat kullanma amacıyla engelliliğine uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defa olmak üzere ilk alımları ÖTV’den istisnadır.

Bu uygulamadan, engellilik durumu, manuel vitesli bir taşıtın hareket ettirici aksamında tadilat yaptırılmasını gerektirecek nitelikte olanlar, diğer bir ifade ile manuel vitesli bir taşıtın hareket ettirici aksamında engelliliğe uygun tertibat yaptırılmadan taşıtı kullanamayacak olanlar yararlanabilir. Örneğin, sadece sağ veya sol el parmaklardan herhangi bir ya da birkaçı olmayanlar bu uygulamadan yararlanamaz.

Bu kapsamdaki taşıtlar Özel Tüketim Vergisi Kanununun (7/2-c) maddesi uyarınca, (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan, Türk Gümrük Tarife Cetvelinde yer alan,

• 87.03 tarife pozisyonunda yer alan, motor silindir hacmine bakılmaksızın, hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dâhil bedeli 200.000 TL ve altında olan binek otomobil, panelvan, pick-up, arazi taşıtı, ATV, jeep, steyşın vagon, vb. taşıtlar,
• 87.04 tarife pozisyonunda yer alan, eşya taşımaya mahsus, 2800 cm³ veya altında motor silindir hacmine sahip van, panelvan, kamyonet, pick-up, vb. taşıtlar,
• 87.11 tarife pozisyonunda yer alan, motor silindir hacmine bakılmaksızın, motosikletler

İstisnadan yararlanmak için taşıtın, özel tertibatlı olması ve malul ve engelli tarafından bizzat kullanılabilecek durumda olması şarttır. Bu uygulamada, taşıtı hareket ettirici aksam olarak debriyaj, fren ve gaz pedalları ile vites kolu kabul edilir. İlk iktisaptan önce hareket ettirici aksamda sabitlenmiş bir şekilde özel tertibat yapılması gerekmekte olup, yapılan özel tertibatın kişinin engelliliğiyle uyumlu olması da zorunludur.

İstisna uygulanan kayıt ve tescile tabi taşıtların, veraset yoluyla intikallerinde ÖTV aranmaz. Dolayısıyla, taşıtın veraset yoluyla intikaline bağlı olarak müştereken bütün mirasçılar adına kayıt ve tescil edilmesi halinde, bu intikal işlemi nedeniyle ÖTV uygulanmaz.

İstisna kapsamında alınan araçların alım tarihinden itibaren 5 yıl içinde başkalarına satılması halinde ÖTV vergisi tahsil edilir. Satın alan kişi engelli ise ÖTV tahsil edilmez.

D. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİNDE SAĞLANAN VERGİ AVANTAJLARI

Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun “İstisnalar” başlıklı 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde, engellilik dereceleri %90 ve daha fazla olan malul ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malul ve engellilerin, bu durumlarına uygun hale getirilmiş özel tertibatlı taşıtların motorlu taşıtlar vergisinden istisna olduğu belirtilmiştir.

Engellilik dereceleri %90’dan az olan malul ve engelliler kendi adlarına kayıt ve tescilli olan taşıtların engellilik haline uygun özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş taşıtlar için istisna hükmünden yararlanabileceklerdir.

Bu kapsamda istisnadan yararlanmak isteyenler vergi dairesine muafiyet formunu doldurarak başvurmaları gereklidir. ÖTV istisnasından yararlananlar başvurularında bu hususa yer vermelidirler. Mükellefler ÖTV istisnasından yararlanmamış fakat ÖTV’den yararlanacaklarsa istisna formu ve araca ilişkin teknik belge ve proje raporunu da sunmaları gereklidir.

 E. KATMA DEĞER VERGİSİNDE SAĞLANAN VERGİ AVANTAJLARI

Katma Değer Vergisi Kanununda, engellilerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları, katma değer vergisinden istisna edilmiştir. Buna göre; münhasıran engellilerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamlarında kullanmaları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç (örneğin, görme engellilerin kullandıkları baston, yazı makinesi, kabartma klavye, sesli kitap; ortopedik engellilerin kullandıkları ortez-protez gibi cihazlar) ile özel bilgisayar programları istisna kapsamında kabul edilecektir. Bu kapsamdaki eşyanın ithali de KDV’den istisnadır.

 F. EMLAK VERGİSİNDE SAĞLANAN VERGİ AVANTAJLARI

Malul ve engellilere vergi açısından sağlanan imkânlardan biri de emlak vergisinde uygulanmaya başlanan indirimli bina vergisi oranı (sıfır) uygulamasıdır. Emlak Vergisi Kanunu’nun değiştirilen 8 inci maddesine göre; Türkiye sınırları içinde brüt 200 m2’yi geçmeyen tek meskene veya tek meskende hisseye sahip olan (intifa hakkına sahip olunması hali dahil) engelliler, indirimli bina vergisi oranı (sıfır) uygulamasından yararlanarak emlak vergisi ödemeyeceklerdir.

Emlak vergisi indiriminden yararlanmak isteyen engellilerin Tek Meskeni Olan (İntifa Hakkına Sahip Olanlar Dahil) Engellilere Ait İndirimli Bina Vergisi Formu’nu doldurarak belediyeye başvurmaları gereklidir.

Emlak vergisi indiriminden yararlanabilmek için bizzat ilgili meskende oturmaları gerekmemektedir. Aynı zamanda eve hisseli olarak sahip olunması halinde de indirimden yararlanılabilir.

Birden fazla meskeni olanlar, birden fazla meskende hisseye sahip olanlar ve 200 m2’yi geçen tek konuta sahip olanlar indirimli bina vergisi oranı (sıfır) uygulamasından yararlanamayacaklardır.