Kişilerin bir suç nedeniyle mahkûm edilmesi bazı haklardan da mahrum edilmesi sonucunu doğurabilmektedir. Memnu hakların varlığı halinde hükümlüler bu haklarını kullanamaz. Örneğin; memurluk, avukatlık, mali müşavirlik gibi belli suçlardan mahkûm edilmeme şartı aranan meslekleri yapamazlar.

Memnu hakların iadesi kurumu eski 765 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nda düzenlenmekteydi. Fakat benzer düzenlemelere yeni ceza hukuku sisteminde yer verilmemiştir. Zira 5237 sayılı TCK m. 53 hak yoksunluklarını öngörmesine rağmen, ömür boyu hak yoksunluğu öngörmemiş infazla birlikte bu yasakların da kendiliğinden kalkacağını kabul etmiştir. Fakat önceki TCK döneminden kalan diğer düzenlemeler ile yeni TCK arasında uyumsuzluk ortaya çıkmış ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanununa 13/A maddesi eklenerek memnu hakların iadesi yeniden düzenlenmiştir.

Yeni düzenleme ile memnu hakların iadesi için üç şart öngörülmüştür:

• Mahkûm olunan cezanın infaz edilmiş olup mahkûm olunan süre tamamlanmalıdır.
• Cezanın infazının tamamlanmasının üzerinden 3 yıllık bir sürenin geçmelidir.
• Cezanın infazından sonra geçen 3 yılda herhangi başka bir suç işlenmemesi, mahkûmun hayatını iyi halli olarak sürdürüyor olması gereklidir.

Bu şartların sağlanması halinde kararı veren mahkemeye ya da ikametin bulunduğu yerdeki aynı dereceli mahkemeye başvurularak memnu hakların iadesi istenebilir.

Memnu hakların iadesi ile birlikte kişinin mahkûmiyetine bağlı olarak uygulanan mahrumiyetlerine son verilir. Örneğin, kişiler memur olmak üzere başvurabilir, güvenlik görevlisi olabilir, milletvekili veya belediye başkanı olmak üzere gibi seçilme hakkını kullanabilir. Fakat bazı mesleklerde “meslek şeref ve haysiyetine uymayan” haller gerekçesiyle memnu hakların iadesine karar verilmiş olsa dahi mesleğe giriş engelinin devam ettiği kabul edilmektedir (Avukatlık Kanunu m.5/c; 3568 sayılı Kanun m. 4/d)

Devlet memuru olma bakımından ise, 657 sayılı Kanun’un m.48/A.5 hükmünde sayılan suçlar haricindeki suçlar bakımından memnu hakların iadesi halinde memur olma hakkı tekrar kazanılmaktadır. Fakat bu durumda dahi işin ve suçun niteliği gereğince güvenlik soruşturması sürecinde sorunlar yaşanabilmektedir. Dolayısıyla bu süreçte hukuki gerekçeleri doğru koyarak hareket etmek gerekir.