Mirastan yoksunluk, kanunda yazılı nedenlerin varlığı halinde kendiliğinden hüküm ifade eden (ayrıca miras bırakanın bir irade tasarrufuna gerek bulunmayan), kişinin mirasçı veya vasiyet alacaklısı olma sıfatını kaybetmesine neden olan bir hukuki kavramdır.

Uygulamada yoğun olarak mirastan yoksunluğun tespiti davalarının mirasçılık belgesi verilmesine ilişkin dava ile birlikte ya da ayrı olarak açıldığı gözlenmektedir. Mirastan yoksunluğun sonuç doğurması ölümle ve kendiliğinden olur, ayrıca hakimin tespitine gerek yoktur.

A.Mirastan Yoksunluk ile Mirastan Çıkarılma Arasındaki Temel Farklar

1. Mirastan çıkarılma, ölüme bağlı tasarrufla yapıldığı halde, mirastan yoksunluk yasadan doğmaktadır, kendiliğinden hukuki sonuç doğurur.
2. Mirastan yoksunluk sadece murise karşı yapılan fiillerden dolayı söz konusu olduğu halde, mirastan çıkarılma yalnız murise karşı değil, onun yakınlarına ya da ailesine karşı işlenen fiillerden dolayı da söz konusu olur.
3. Mirastan çıkarılma, saklı paylı mirasçılar için cezai veya hukuksal vasıflı bir tasarruf iken, mirastan yoksunluk; yalnız saklı pay mirasçıları değil, tüm yasal mirasçılar ve atanmış mirasçılar ile lehlerine vasiyet yapılan kişiler hakkında uygulanır.

B.Mirastan Yoksunluk Sebepleri

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 578’inci maddesinde

“Aşağıdaki kimseler mirasçı olamayacakları gibi; ölüme bağlı tasarrufla herhangi bir hak da edinemezler:

1. Miras bırakanı kasten ve hukuka aykırı olarak öldüren veya öldürmeye teşebbüs edenler,
2. Miras bırakanı kasten veya hukuka aykırı olarak sürekli şekilde ölüme bağlı tasarruf yapamayacak duruma getirenler,
3. Miras bırakanın ölüme bağlı bir tasarruf yapmasını veya böyle bir tasarruftan dönmesini aldatma, zorlama veya korkutma yoluyla sağlayanlar ve engelleyenler,
4. Miras bırakanın artık yeniden yapamayacağı bir durumda ve zamanda ölüme bağlı bir tasarrufu kasten ve hukuka aykırı olarak ortadan kaldıranlar ve bozanlar.” denilmektedir.

Örneğin murisi öldüren kişi, mirasçı olamayacağı gibi ölüme bağlı muris tarafından yapılmış önceki bir tasarrufla da herhangi bir hak elde edemez. Öldürmenin kasten ve hukuka aykırı olarak işlenmiş olması aranır.

C.Mirastan Yoksunluğun Sonuçları

Mirastan yoksun olan kişi, mirasçı olamaz. Ölüme bağlı tasarrufla herhangi bir hak isteminde bulunamaz. Ne var ki mirastan yoksunluk veraset belgesi istemeye engel oluşturmadığı 2. HD. 17.05.2002-6298/7780 s. Kararında belirtilmiştir. Bu durumda mirastan yoksunluğun “hukuki sonuçlarının terekenin paylaşımı sırasında gözetileceğine” işaret edilerek ve bu durumlar yok sayılarak miras paylarını gösterir şekilde karar verilmelidir.

Mirastan yoksunluk, yalnızca yoksun olanı etkiler. Çünkü mirastan yoksunluk kişiseldir. Fiil kime karşı işlenmişse sadece o kişinin mirasından yoksunluk söz konusu olur. Örneğin, anasını öldüren evlat anasının mirasından yoksun kalır ise de, babasına mirasçı olur.

Mirastan yoksun olanın altsoyu, miras bırakandan önce ölen kimsenin altsoyu gibi mirasçı olur. TMK m.579 hükmü mirastan yoksunluğun altsoyuna yönelik bir düzenlemedir. Bu madde hükmü uyarınca yoksunluk kişiseldir. Oysa atanmış mirasçı veya vasiyet alacaklısı muristen önce ölürse, kural olarak vasiyet hükümsüz kalır. Yani onların yerini altsoyları almaz.

Mirastan yoksunluğun kişisel olması dolayısıyla, evlat edineni öldüren evlatlığın mirası, evlatlığın altsoyuna geçer.

Mirastan yoksunluk, kendiliğinden hukuksal sonuç doğurur; bunun için bir mahkeme kararı aranmaz.

D.Yargılama Safhası Hakkında

Genellikle yoksunluk nedeniyle mirasçılık sıfatının yitirilmesine dayanılarak mirasçılık belgesi verilmesi şeklinde dava açılmaktadır. Yani mirastan yoksunluk sebeplerinin tespiti ile mirasçılık belgesinde bu kişinin yoksun olduğunun belirtilmesi şeklinde istekte bulunulmaktadır. Yargılama sonucunda yoksunluk nedeninin tespit edilmesi halinde mirasçılık belgesinde miras paylarını gösterecek şekilde hüküm kurulması gerekmektedir. Ancak kararda ayrıca mirasçının, mirastan yoksun olduğunun ve bu yoksunluğun hukuki sonuçlarının terekenin paylaşımı sırasında gözetileceği belirtilmelidir.